mam quandam a conditore nostro derivatam ostendit, et proinde Numen existere supremum, sanctitatis fontem et regulam.1 In universa rerum compage, miro ordine disposita, et tanta cum firmitate per sæculorum seriem cohærente, sicut et in singulis quibusque rebus, etiam minutissimis, consilium quo omnia diriguntur, sapientiam et potentiam summam miretur quisque necesse est. Profecto ni Ens sapientissimum et potentissimum omnia condidisset et condita servaret, nihil existere, nihil in rerum univer

sitate constare posset. Ubique nobis occurrunt potentiæ et sapientiæ divinæ argumenta, bonitatis etiam, ex qua tot nobis prodierunt beneficia, et misericordiæ, quæ delinquentes patitur impunitos: nec tamen desunt justitiæ indicia."

Alia de Deo existente argumenta exponere, vel hæc fusius tractare supervacaneum ducimus; eum enim vix ullus apud nos existere negat,s imo omnes gentes etiam incultæ et sylvestres magno cum consensu numen agnoverunt. Apud ipsos idolorum cultores Dei summi notitia aliquatenus viguit, passim enim in veterum scriptis de eo fit sermo: ipseque idolorum cultus ex Numinis fide, ab ipsis mundi primordiis vigente, profluxit, hominibus in Sole, astris, cæterisque creaturis, numinis beneficentiam, posteaque ipsum numen agnoscentibus. Cupiditates etiam humanæ sæpius effecerunt ut Dii quærerentur vitiorum veluti patroni: et egregia e contra nonnullorum facinora eos apud vulgum ad Deos evexerunt. Quod igitur homines numen agnoverint, ex naturæ instinctu, vel doctrina a condito orbe derivata, contigit; cupiditatibus aliisque causis deorum magnam multitudinem invehentibus, triginta quippe millia a Romanis agnita dicuntur.

5

Deo deberi cultum, obsequium scilicet et adorationem, gratiarum actiones, aliaque humilis gratique animi testimonia, ratio ipsa suadet. Quum enim fons sit et origo nostrum, omniumque rerum, potentia, sapientia, aliisque perfectionibus præcellens, majestas ejus suprema colenda est; agnoscendum est ejus in res universas dominium; gratiæ pro collatis beneficiis agendæ, preces porrigendæ ut benigne nos respiciat. Infirmitas ipsa nostra ad divinum implorandum auxilium nos impellit, et in summo rerum arbitro spem monet ponendam. Corpore et spiritu hominem constare liquet, cæterorum scilicet animantium instar, membra habet, ab iis rationis privilegio discretus. Intellectu et voluntate quum præstet, iis præsertim colendus est Deus, nam et mens ad ejus contemplationem debet assurgere,

(1) Rom. II., 15, 16.

(2) Vide Bergier, t. 1. ch. 4. Hooke Rel. nat. princ. t. I.

(3) Abner Kneeland, olim præco sectæ alicujus, Deum palam voce et scripto nuper Bostonii negavit, et reus damnatus levem subiit pœnam. Impietatem suam deinceps in ipsa qua scribo urbe publicis concionibus propagare studuit.

(4) Vide Bergier Traité de la Religion, 1. par. §. ix. l. 1, p. 30.

(5) Religionem antiquam designat Payne eam quæ ex siderum totiusque orbis spectabilis contemplatione oriebatur; sed præcessisse revelatam Religionem ex Mosaica narratione, et aliis capitibus demonstratur.

et voluntas ei subjici, ut quo cæteris animantibus præcellit homo, eo gratius reddat obsequium. Cæterum et corpus in cultu divino suam præstat operam, ita enim a natura sumus constituti, ut quæ animo concipiuntur et foventur, externis manifestemus actibus ; et Deus, quum corporis et animæ auctor sit, utriusque sibi vindicat cultum. Fuerunt qui cum Epicuro Deum exhiberent res humanas non curantem, ideoque de obsequio ab hominibus præstando nihil solicitum, utpote quod nihil ei possit conferre. Sed providam rerum omnium solicitudinem ex ipso ordine mundi inferre licet, cultumque ei deberi ob infinitas ejus perfectiones. Quamvis igitur summæ ejus beatitudini nihil addatur hominum obsequio, illud tamen exigit tamquam debitum, quod creatura rationalis persolvere tenetur: Deus enim ordinis custos jura sua, nullo sibi profectu, tuetur et vindicat. Cultus quem unusquisque ei debet aliquando saltem ab hominibus simul congregatis est persolvendus, nam homo non sibi tantum natus est, sed cæteris prodesse debet exemplo: et plurima beneficia hominum communitati collata, publicas omnium exigunt gratiarum actiones; plurima quibus indigemus universi communibus precibus sunt expetenda, ipsumque in omnes. Dei dominium ab omnibus simul est agnoscendum. Publicus igitur et privatus cultus Deo debetur.1 Officia illa quæ ratione probantur ad Religionem naturalem referri solent, quamvis revelatione etiam innotescant.

1

(1) Liceat in confirmationem responsionis afferre verba viri laude litterarum florentis:

Tout être créé, par la raison seule qui il est créé, est obligé necessairement de rendre gloire à l'auteur de son existence; les créatures insensibles doivent à leur manière, glorifier l'Etre Suprême, qui les a tirées du néant, elles n'ont regu l'être qú à cette condition; mais toutes ces créatures muettes ne pouvant élever la voix pour glorifier le créateur, c'est à la créature intelligente à suppléer à leur silence. L'homme, ce roi du monde corporel, est chargé solidairement de la part de toutes les créatures, de s'acquitter en leur nom de tout ce qu'elles doivent à celui qui leur a donné l'être; il est leur voix et leur député, et moins elles peuvent être religieuses par elles-mêmes, plus elles lui imposent l'obligation d'être religieux pour elles. Et ce n'est pas seulement l'esprit qui doit bénir, remercier, adorer. Comme dans la nature, il y a deux espèces d'êtres, l'esprit et la matière, pour que tous les êtres créés rendent gloire à l'être créateur, il faut que la matière soit elle-même associé au culce et à la religion des esprits. Il faut donc que dans l'homme, ce pontife de l'univers, le corps par ses regards, ses cantiques, ses prosternations, et ses adorations, entre, avec l'âme, en société de religion et de culte. Sans cette espèce de société, la matière incapable de rendre par elle-même, aucun culte a Dieu, demeurerait muette et ingrate. C'est donc un devoir absolu pour toute créature intelligente de rendre gloire à son créateur. Si elle s'en abstenait volontairement, elle serait par-là même, trés criminelle. Dieu lui-même tout puissant et absolu ne pourrait l'affranchir de ce devoir, parce qu' une telle créature serait dès-lors un monstre et un assemblage de contradiction. Il y a donc cette différence entre Dieu et l'homme, que l'homme ne peut innocemment rechercher la gloire, et que Dieu, en supposant qu'il y ait des êtres créés, ne peut renoncer à cette gloire extérieure, parce qu' elle est essentiellement due à sa qualité d'Etre Supréme et infini."-Thomas.

Vitii a virtute discrimen, quod ex natura ipsa repetit Tullius, revelatione simul et ratione innititur: Non est scripta, sed nata lex, quam non didicimus, accepimus, legimus, verum ex natura ipsa arripuimus, hausimus, expressimus." Consonat Apostolus: "Cum enim gentes, quæ legem non habent, naturaliter ea quæ legis sunt, faciunt, ejusmodi legem non habentes, ipsi sibi sunt lex: qui ostendunt opus legis scriptum in cordibus suis, testimonium reddente illis conscientia ipsorum, et inter se invicem cogitationibus accusantibus, aut etiam defendentibus." Quamvis autem legis hujus, quam dicunt naturalem, principia rationi adeo sint consona, ut videantur veluti mentibus hominum insculpta, nemo tamen ex ipsis celeberrimis philosophis ea adeo evolvit, ut fœdos haud admiscuerit errores.3 Nec unquam extitit Religio mere naturalis, scilicet cultus Dei ab homine sibi relicto excogitatus, juxta naturæ et rationis ductum, nam ab initio primis hominibus sese manifestavit Deus, muniaque eis præscripsit obeunda : "creavit illis scientiam spiritus, sensu implevit cor illorum, et mala, et bona ostendit illis.' 974

Revelationem divinam veritatum quas ratio aliquatenus percipit esse maxime utilem, imo in præsenti hominis conditione quodammodo necessariam liquet, nam absque ea plerique homines certam ac plenam earum notitiam non haberent: ea quippe menti offunditur caligo, ea est cupiditatum vis, ea solicitudinum et negotiorum frequentia, ut plerique nequeant rationem felici successu in evolvendis illis veritatibus exercere. Jure igitur S. Thomas Aquinas ait; "Ad ea etiam quæ de Deo ratione humana investigari possunt, necessarium fuit hominem instrui revelatione divina, quia veritas de Deo per rationem investigata, a paucis, et per longum tempus, et cum admixtione multorum errorum homini proveniret. A cujus tamen veritatis cognitione dependet tota homini salus, quæ in Deo est. Ut igitur salus hominibus et convenientius, et certius proveniat, necessarium fuit, quod de divinis per divinam revelationem instruantur."5

6

Et re quidem vera populi revelatione haud utentes in gravissimos errores de Deo, ejusque cultu, et de morum principiis inciderunt, et ne unus quidem homo, ingenio vel studio quamtumvis præclarus, solo rationis subsidio Religionem quam dicunt naturalem tradidlt. Ipsi fassi sunt Philosophi divino afflatu opus esse ut quæ numen respiciunt certo innotescerent. Consueverunt hostes revelationis veteres laudibus efferre philosophos ob

(1) Orat, pro Milone. (2) Rom. II., 15.

(3) Consule Bergier traité de la vraie Religion, l. 1, ch. iii., Art. xiii. p. 348. (4) Eccli. XVII. 6. (5) Summæ 1, par. qu. 1, art. 1.

(6) Quum ex universis antiquitatis profane monumentis, constet a gentibus fere omnibus solem et astra, heroes, ipsa bruta animantia, imo quæ nascuntur in hortis olera divinos obtinuisse honores, superfluum videtur testimonia adducere. De vitiis quæ diis tribuebant, et quibus cultores in ipsis fanis Religionis specie 'indulgebant, silemus ut legentium parcamus pudori. Dionys. Halicarn. 1. 1. Plin. 1. 28. c. 1. Lucian dial. De sacrificiis. Fornicatio nequidem crimini habebatur Epict. Enchir. c. 43. Pœderas

sublimia quæ passim tradiderunt de numine morumque præceptis, "totam quippe veritatem et omne divinæ religionis arcanum philosophi attigerunt,' ipso fatente Lactantio. Cæterum in iis divinæ revelationis, toti humano generi per primos homines, deincepsque per Noe filios communicatæ, vestigia discernere est. Quod si placeat ea ratione excogitata habere, haud repugnamus. Id tamen animadvertendum fœdissimos errores i!!is veritatibus admixtos, adeo ut veritatem integram apud neminem ex philosophis, vel philosophorum sectis sit reperire: ideo scripsit Lactantius: "facile est docere universam pene veritatem per philosophorum sectas esse divisam." Jactant Deistæ in hodiernorum philosophorum libris legem religionemque naturalem accurate exponi, quod tamen de plerisque affirmari non potest, fœdis enim erroribus scatent; quidquid antem in its probandum occurrit, ex Evangelio mutuatum merito censetur, uti ipse Rousseau agnoscit: "Nescio quare philosophis tribuatur præclara morum doctrina quæ in illorum operibus invenitur. Doctrina ista est Evangelica; Christiana prius erat, quam evaderet Philosophica."3

C. II. DE MYSTERIORUM REVELATIONE.

Mysteria, veritates scilicet quæ ob earum altitudinem rationem adeo superant ut ei videantur adversæ, revelari a Deo nequaquam posse pertinaciter contendunt Deista. Fatentur quidem ei plurima patere quæ nos latent, imo in ipso spectabili mundo arcana naturæ esse, quæ intellectus aciem effugiunt, adeo ut vix ulla res penitius intelligatur, omniaque censeri possint mysteria. Ita Paine in pessimo opusculo de sæculo rationis, et Rousseau passim. Negant tamen Deum fidem mysteriorum injungere posse, homo quippe, uti aiunt, nequit teneri ad aliquid credendum contra mentis judicium.5

Prop. 1. Deus revelare potest mysteria, eorumque injungere fidem.

Prob. Novit Deus plurima quæ nos latent: habet innumeras vias ea nobis annuntiandi: et jus manifestum ut intellectus humanus infinitæ ejus sapientiæ et veritati præstet obsequium: Ergo potest mysteriorum injungere fidem. Hæc adeo sunt manifesta ut in iis exponendis immorari non juvet.

Obj. 1. Mysterium et revelatio pugnant inter se : res enim revelata, seu manifestata, jam non est mysterium.

Resp. Nulla est hujusmodi pugna, nam revelatio est rei credendæ manifestatio, seu propositio, quin rei natura plene pandatur. Ea igitur ex parte

tiæ passim indulgebatur. Aul. Gell. l. 18, c. 2, 1. 19, c. 11. Plutarch in opusc. de liberis educandis. In Api colendo Egyptiaca mulieres, in Veneris Priapique cultu Græcæ Romanæque sese prostituebant. Vide Bergier ch. iii. Art. viii. p. 209.

(1) Lact. 1. vii. Instit. c. 8.

(3) Epist. 3, de monte.

(5) Quæst. sur l'Encyclopedie, Foi.

(2) Bergier c. III. art. vii. § xi. p. 395. (4) Emile 1, III, p. 30 et 91.

qua res obscura manet, vim intellectus superans, mysterium dicitur, fideque tenetur, eo quod de revelatione facta certo constet. Sic tres esse in Deo personas revelatum est: quomodo autem tres personæ in una divina natura sint nemo valet intelligere, ideoque mysterium manet, quod ob Dei testantis auctoritatem plena fide tenetur. Sic videntes cœcis natis luminis phonomena annuntiantes ea revelant, quin plene intelligantur.

Obj. 2. Vel res credenda intelligitur, vel non intelligitur. Si intelligitur, jam non creditur, scientia enim fidem excludit: si non intelligatur, non potest credi, nemo enim credit quod ignorat.

Resp. Vocibus ludunt qui sic argumentantur. Intelligitur quidem quid credendum sit, et quibus momentis revelatio ejus probetur: sed intima rei credendæ natura non adeo patet ut fidei non sit locus

Obj. 3. Deus non potest impossibile præcipere: impossibile autem est intellectum assentiri rei haud intellectæ.

Resp. Potest intellectus assentiri rei aliorum auctoritate innixus, quin ipsa rei veritas pateat. Sic astronomis, aliisque scientiarum cultoribus. aşsentiuntur plurimi, quibus principiorum quæ certissima habent, veritas minime sit perspecta: sed jure censent peritissimos viros non facile affirmaturos, communi veluti consensu, quæ falsa sint. Potest igitur Deus exigere ut homo sibi revelanti fidem adhibeat, eaque certissima habeat quæ divina auctoritate commendantur.

Obj. 4. Deus revelando videretur agnoscere rationem haud sufficere homini dirigendo, qua eum proinde frustra donavit, subsidio ampliori indigentem.

Resp. Ratio sufficit, natura integra manente, ad ea quæ sunt ordinis naturalis, ideoque non est frustra concessa. Huic præclaro dono, quo a cæteris animantibus homo distinguitur, amplius revelationis lumen adjiciendo, Deus ostendit rationem haud sufficere illis veritatibus detegendis, quæ supra naturæ ordinem sunt. Minime autem repugnat amplius adjici subsidium ad altiorem assequendum finem, ut sic divina munificentia magis magisque eluceat; quippe in rebus ordinis naturalis homo ratione dirigitur, sed præstantiori lumine revelationis illustratur ut rerum supernaturalium fide Deo fruendo fiat idoneus.

Obj. 5. Mysteria, fatentibus omnibus, supra rationem sunt et contra rationem esse videntur; imo contra rationem habenda sunt, quum homo non valeat ea rationi conciliare. Deus igitur ea revelando sibi contradicere videretur, quum rationi, quæ vox est ejus intima, adversentur.

Resp. Distinctio illa non temere est instituta, plurima enim rationem superant, eique adversari videntur, quæ tamen sunt certissima. Quomodo enim spiritus materiam afficiat, ejusque mutationum conscia fiat, et particeps, ratio non valet penitius intelligere, quamvis animæ corporisque commercium sit certissimum. Igitur quæ adversari videntur rationi, non statim adversa habenda sunt; sed ea tantum contra rationem censere oportet quæ manifesto rationi repugnant. Deus mysteria revelando non potest sibi