harmoniae ev. Cassellanus, qui ex nostro videtur haustus esse, viros plus minusve doctos eum tractasse demonstrant; potius quod Victori videbatur opus harmonicum Tatiani haeretici et apocrypha Pauli ad Laodicenses epistola inter canonicas obvia orthodoxum virum ab usurpando memorandoque nostro codice detenuisse mihi videntur.

Nec prius quam saeculo XIV certa de illo testimonia deprehenduntur, unum exstans in catalogo Reliquiarum maioris ecclesie fuldensis, quem in archivi Fuld. copiar. VIII, 336 inveniri relatum mihi est, inter quas qui libri sancti Bonifacii nominantur, dubium non est quin illi tres codices sint, qui decimo octavo demum saeculo ex illius ecclesiae sacrario in bibliothecam scimus esse translatos; alterum in ipso cod. nostro scriptum, quod quum satis sit memorabile in tabula II sub M accurata imitatione a me expressum vides. Conspectui enim alicui locorum, quibus singuli apostoli iaceant, ab originali scriba actis apostolorum praemisso ab ignoto saeculi XIV homine ad marginem addita sunt verba: hic habes ubi tempore Sti Bonifacii fuerunt corpora apostolorum, quae intelligi non queunt nisi praesupponas, scriptorem inter cod. nostrum et Bonifacium aliquam relationem posuisse, sive conditorem codicis illum sive quod rectius accipitur, codicis scribam esse iudicaverit: qua in existimatione id quod de Bonifaciana glossarum anglosaxonicarum origine non sine veri specie asseri vidimus, indocte ad totius codicis originem conspicimus esse extensum.

Quae quum comprobent, cod. nostrum admodum esse vetustum et propter fata sua docta consideratione dignissimum, iure quaeritur, quae maxime ipsi sint peculiaria. Quorum in numero quum praeter evangeliorum harmoniam de cuius autore, aetate, lingua originali, methodo, pretio, usu disputare huius loci non est, scribendi ratio, interpunctio, divisio in membra et capitula, librorum isagogae, denique grammatica existant, primum agendum videtur

VI. de scriptura codicis.

Sed paucis opus est, quandoquidem quae sit literarum venustas, quis ambitus, quae continuitas, quae versuum latitudo, quis versuum in unaquaque pagina numerus, quae marginis quantitas, quae inscriptionum paginis impositarum ratio, quum in his omnibus codex ubique sibi constans sit, ex additis tabulis inspiciendo ipse facillime hauries. Textus singula membra quae versiculos vocare nobis licuerit maiusculis initialibus inchoari vides, maioribus quum extra paginae columnam eminent, paulo minoribus, quum intra latent nec nisi praecedente vacuo spatiolo distincta sunt. Scripturae compendia paucissima vides ds, do, ff (fratres), ihu, xpo quibus aliis ex paginis

adde dns, scs, sps, n. (noster), quae quidem in edito libro plena scriptione reddenda esse existimavi. De signo numerali in serie ཝཱ canonum hic illic obvio infra disputabo. Quae in singulorum librorum inscriptionibus et subscriptionibus maiusculis literis in codice scripta inveni compendia INC. EXP. vel EXPL. eandem per formam reddidi, solummodo lineolarum superscribendarum omissionem typothetae precibus concedens. Capitulorum versus initiales minio scriptos in edito libro literis inter se paulo magis separatis, numeros canonicos itidem rubros obliqua typorum figura reddidi. Nomina propria nisi in versuum initio posita fuerint, non maiusculis sed minusculis ubique literis animadvertes inchoari; maiusculas vero non solum in versuum et, quod raro fit, paginarum initio, sed hic illic sub finem versuum positas esse conspicies, ex. gr.

occides autem FacTus

vel quod in tabula I habes

centia cum conceperiT

quod in editione, quum illum usum firmiter tenendum existimavi, imitari neque volebam neque poteram. Paginarum inscriptiones in codice prorsus regulariter non positae (epistolae enim, actus et apocalypsis nonnisi alternantibus inscriptionibus adornatae sunt, evangeliorum vero harmonia omni titulo caret) quum ad librum legendum necessariae sint, consulta Victoris praefatione, quae modo de evangelio ex quattuor uno modo de evangelio loquitur, in editione ubique positae lectoris comprobatione spero fore ut fruantur.

VII. De codicis interpunctione.

Quam, licet variam variis in locis speciem praebere videatur, accurate inquirens invenies nonnisi unius esse generis i. e. punctorum, quae propter singularem qua scriba usus est calami moderationem non globulorum figuram exhibentia, sed ad nostrorum quae dicuntur commatum ductum accedentia vario modo adhibentur variisque finibus inserviunt. Aliquam enim et quidem maximam partem simpliciter posita cernis, aliquam vero, insigniendae maioris epochae ergo dupliciter scripta (· ·), quod signum in posteriore codicis parte multo saepius obvium quam in priore, quum apud nos non tam interpunctionis vim habeat, quam interrumpendo orationis filo inserviat, in editione per » exprimendum curavi. Quem ubique locum puncta obtineant sciscitanti mihi ex instituta plurimarum paginarum comparatione scriba visus est sibi hanc dedisse regulam (a qua quidem saepe aberravit), ut punctum in media praecedentis literae altitudine.

ad discernendas enuntiationum epochas, sed etiam ad separanda inter se vocabula, quae sibi iusto propius posita erant; vel ad insignienda nomina propria vel distinguendas literas numerales adhibita sunt, qui usus, libris manuscriptis adaptatus, ab impressa textus editione maxime alienus esse mihi videbatur. Quid quod scriba his illisve vocabulis quibus aliquod pondus addere voluit cf. 1, 23 ueritatem 1, 25 apostolicis 36, 8 obseruationibus puncto apposito distinxisse videtur; de quo usu certi quidpiam asserere non audeo.

VIII. De incisionibus textus.

Stichometricam methodum, qua cod. Amiatinus excellit, licet scriba codicis Fuldensis non sit secutus, sed scriptionem continuam praetulerit, divisionem tamen textus haud plane absimilem observavit, quam ut in editione exprimerem, quia ad textus intelligentiam 'quodammodo pertinet, meum esse duxi. Incidit enim textum, ubi sententia vel vox aliqua maiori vi atque pondere frui videbatur. Quod quum in textu historico animadvertitur, cf. 42, 1 Inuenimus messiam, ih. 12 Ecce uere israhelita, ib. 27 Spiritus domini super me, ib. 30 Praedicare annum domini, 352, 1 Et stridebant, ib. 4 Et filium hominis, ib. 11 Domine ihesu etc., magis etiam in oculos incidet legentium epistolas cf. 401, 12 Uir duplici animo, ib. 13 Glorietur autem, ib. 14 Dives. autem, ib. 16 Et flos eius, ib. 17 Ita et diues, ubi singulos mallei ictus sentire tibi videberis. Idem non nego scribam in dissecandis huiusmodi membris hic illic graviter dormitasse. Sed non ita uti desideravi eius rei imitatio in textu edito successit, quatenus quum in codice scripto illa verba prae ceteris eminent, secundum leges typothetarum nostrorum intra columnam retracta apparent.

IX. De singulorum librorum capitulis.

Evangeliorum harmoniam in CLXXXII capitula divisam esse non solum ultimi capituli numero ostenditur, sed etiam versuum initialium minio scriptorum summa ipsis oculis clare subiicitur. Neque vero in codice iste numerus intactus stetit. Nam inde a capitulo XXI usque ad CI numeros capitulares constanter ita correctos vides, ut singuli uno numero diminuti sint i. e. quod scriptum fuit XXI mutatum cernatur in XX, porro XXII mutatum in XXI etc., quod ea de causa factum videtur, ut error, quo autor praecedentis indiculi argumentum capitis XXI praetermiserat, quodammodo compensaretur. Neque desunt inde a cap. CXXIV usque ad CLVII vestigia manus nobis iam aliunde notae (M'), quae postquam illa correcta fuerant, qualiter réliqua corrigi deberent tenuissimis numerorum characteribus margini appositis (quorum aliqua pars postea cultro ligatoris abscissa est)

indicavit et ad verba capitis CLVII ait autem dominus cf. infra 139, 3 margini inscripsit: hic deest cap. i. e. hic novum numerum capitularem esse inserendum: quo in loco quum codex harmoniae Cassellanus olim Fuldensis revera caput novum constituat dubitari vix poterit, illum ipsum hominem, qui nostrum cod. correxit condendo codici Cassellano operam dedisse, quae quidem res quum ad illustrandam scholae Fuldensis historiam faciat pluris mihi taxanda videtur quam ipsa capitulorum constitutio. Unde explices etiam, cur codex harmoniae Sangallensis simul latinus et teutonicus cuius partem teutonicam Schmellerus descripsit nonnisi CLXXXI capitula contineat: is enim, qui Sangallensem codicem scripsit, eam, quae in nostro inde a cap. XXIV usque ad CI correctio numerorum data est in describendo usque ad finem existimandus est extendisse.

Reliquorum librorum divisio ita comparata est, ut proxime accedat ad eam, quae in cod. Amiat. cernitur, nec nisi in paucis ab illa differat. Nam quod textus epistolae ad Phil. in nostro codice XVII capp. exhibet, in Amiat. XIX et ep. ad Col. illic XXXI, hic XXIX, id quidem non tam in differentia codicum, quam in negligentia scribae, qua numeri quidam omissi sunt, positum esse videtur. Vere differunt (quantum quidem ex editione Tischendorf. disci licet, cf. Proleg. **) in actis apostolorum et ep. ad Hebraeos data. Acta enim in nostro LXXIV, in Amiat. LXX capitulis absolvuntur; ep. ad Hebr. in Amiat. XXXIX, in nostro CXXV capp. continet, nec nisi manu sera illa XXXIX capp. ad marginem notata sunt. Quam praeterea haec epistola ostendit in capp. XII divisionem, quae iuxta originalem invenitur eique coaetanea est, eandem ex codice vetustissimo, qui quondam reginae Sueciae fuit, post in bibliothecam Vaticanam translatus siglo Alex. 9 utitur, apud Thomasium (Opp. I, 416, 427) repraesentatam video.

X. De capitulorum indiculis sive brevibus.

ut seorsim agatur, statim ea quae p. 21-28 exstat praefatio postulat, quae quum CLXXXII capitulorum indicem praebet in ea quidem re cum ipso harmoniae corpore convenit, compluribus tamen in locis eidem non bene respondet. Omissum in illo indice capitis XXI argumentum iam notavi: qui defectus post ita compensatur, ut quod scriptor harmoniae uno capite CLVII comprehenderat ab auctore indiculi duo in capita expandatur. Idem in iis, quae ad numeros CII-CVI adscripsit, tum ordine male turbato, tum admissa falsa capitulorum XCV et XCVI repetitione vehementer erravit. Scribere

CII. Ubi ihesus instruit etc.

CIII. Ubi ihesus' sanat, etc.

CIIII. Ubi ihesus ascendit etc. et in sequentibus fere haec:.
CV. de hereditatis divisione

CVI. de iuuene divite.

Neque reliqua integra. Quae epistolae ad Rom. praemissa sunt capitula, duabus in partibus constant, quarum altera (I-XXIII), totius fere epistolae argumentum in se continens, per se ipsa stare videtur, altera (XXIIII-LI) iis respondet, quae iisdem sub numeris in cod. Amiatino proferuntur. At quum sequentia Paulinarum epp. capitula Amiatinis congruunt, longe ab illo codice ea recedunt, quae epistolae ad Hebr. praemissa nonnisi priorem eius partem (usq. ad 9, 15) adumbrant. Potius XII illis sectionibus, de quibus modo vidimus, respondent atque eodem codice Vaticano Alex. 9 cuius, cognitionem ex laudato Thomasii opere hausimus (cf. I, 428) illustrantur. Actorum capitula LXXIIII item ab Amiatinis recedentia in compluribus codd, vetustis inveniuntur, quos Thomasius affert ib. 356. Capitula ep. Iacobi atque I Petri cum Amiatinis, si pauca excipias, concordant; ea quae reliquarum epp. catholicarum sunt et numero et sententiis prorsus ab Amiatinis differunt neque in Thomasii codicibus habentur. Denique Apocalypseos capitula, in cod. Amiat. omnino desiderata, e compluribus codd. hausta apud Thomasium inveniuntur ib. 381. Multifariam igitur cod. noster ab Amiatino hac in re diversus, paulo divitior est illo; an mendis immunior, id quidem non dixerim.

XI. De argumentis sive prologis.

Quod epistolis Paulinis p. 169 praemittitur argumentum cuius initium est Primum quaeritur quare post evangelia.. voluerit apostolus has epistulas ad singulas ecclesias destinare patet suum locum tenere in nostro codice, falsum in Amiat., ubi non evangelia, sed acta apostolorum sequitur. Cui si »concordia epistularum<< statim esset adiecta, et huic et codici Amiat. melius foret consultum, quatenus argumenta solius epistolae ad Romanos, quae p. 171 et 179 legimus alterum satis largi ambitus, alterum perbreve aptius sibi iuxta forent posita, quam unum ab altero separata. Quae omnia et recto quidem ordine posita alioque prologo in epp. Paulinas aucta apud Thomasium leguntur I, 382-388. Neque quae hic et in cod, Amiat. cernuntur reliquarum epp. Paul. brevia argumenta apud eum desiderantur (cf. ib. 395 etc. et 416 etc.), inter quae maxime memorabile mih videtur id quod ib. 424 ex vetustissimo cod. Alex. 9 petitum reperitur epistolae ad Colossenses argumentum: eundem enim locum extraordinarium obtinet ad quem in cod. nostro epistola ista relegata. est,