PROLEGOMENA.

Codicem Fuldensem, quo Hieronymiana Novi Testamenti continetur versio, in pretiosis christianae antiquitatis monumentis esse numerandum, professi sunt quicumque recentiore tempore vel aliquam illius mentionem fecere vel accuratiori iudicio subiecerunt. Quorum in numero primum cito Ioannem Fridericum Schannat, qui in Vindemiis literariis, a. MDCCXXIII Fuldae et Lipsiae editis p. 217-221 illius conspectum satis accuratum dedit. Alterum nomino Carolum Lachmannum, qui quum probe nosset, quantae utilitatis esset ad textus graeci rectam constitutionem versionis Hieronymianae comparatio, in ea Novi Testamenti editione, quam cum Philippo Buttmanno annis huius saeculi XXXXII et L publicavit, huius versionis textui varias codicis Fuldensis lectiones inseruit evangelicamque eiusdem codicis partem sese ipsum editurum esse complures per annos hominibus doctis exspectationem fecit, gratam quidem eam, sed non expletam. Tertium criticorum N. T. qui uiuunt absque dubio principem Constantinum Tischendorfium dico, virum reverendum, quocum ex adolescentiae inde tempore arctis amicitiae vinculis me coniunctum esse laetor, qui tum in prolegomenis codicis Amiatini a. MDCCCL editi (cf. p. XXIII, XIV), tum in docta largaque quam septimae suae Novi Test. editioni praemisit praefatione (cf. p. CCXLVIII) codicem nostrum et aetate et bonitate ad Amiatinum proxime accedere iudicavit eiusque aliquam cum illo comparationem instituit. Post illos ego ipse postquam anno MDCCCLV in Studiis Criticisque Heidelbergensibus de aetate codicis scripsi quinque annis post ad concelebrandum Universitatis Berolinensis iubilaeum codicis specimen tribus tabulis instructum edidi, in quo characteribus usus ad antiquam formam accedentibus epistolam Iacobi excudendam curavi easque quibus illa in codice illustrata est glossas anglosaxonico calamo scriptas publicavi, praemissa praefatione, in qua

pollicitus sum me totius codicis editionem, textum fideliter reddentem et modico pretio venalem, in usum theologorum pro viribus esse curaturum.

Quam quum doctis hominibus ad legendum porrigo, videtur consentaneum tum codicis brevem eamque idoneam descriptionem praemittere tum quibus maxime opus est commentariis diplomatico et critico, in quibus de singulis eius correctionibus et lectionibus agitur, textum editum instruere.

I. Quae sit codicis Fuld, externa forma,

In bibliotheca Fuldensi si codex noster ex arca quadam vitrea, in qua cum duobus aliis libris manuscriptis, quos S. Bonifacius fertur possedisse, asservatur, ad conspiciendum tibi proponitur, librum oculis habes subiectum cistae simillimum corio vitulino munitum cuius oram ubi cultro resecta est gilvo colore illitam vides. Libri longitudo circiter XV, latitudo VI, altitudo V est pollicum. Cuius operculum externum quum revolveris, interius aliud invenies ex ligno querno constans et corio ovillo obductum, quod argenteis ornamentis angularibus lamellisque ita instructum est, ut librum olim fibulis munitum fuisse appareat, Quo in tegumento fere medio scida membranacea agglutinata est, cui grandibus minusculi generis characteribus, praemissa tamen litera initiali, qualibus saec. XV et XVI utebantur, haec verba inscripta sunt:

Sanctus boni

facius presenti
libro functus

est du virit,

Quo tegumento revoluto membranae genus ex quo liber constat hic quidem crassius illic tenuius, omnino vero bonum atque satis album et illaesum invenies, exceptis prima ultimaque pagina, quae admodum tritae manuumque, quibus longum per tempus contrectatae sunt, sordibus naturalibus inunctae apparent: unde elucebit, librum diu tegumentorum munimento caruisse. Quae sub finem conspicitur litera L numerum quinternionum indicat, ex quibus liber compositus est, qui numerus quoniam unusquisque quinternio vigenas exhibet paginas, mille totius libri paginas constitueret, nisi initium factum esset per quaternionem, quo fit, ut numerus ille quatuor paginis diminuatur. Sed huic primo quum praefatio una cum enumerationibus canonum praemissa sit, ex quibus illa septem, hae septendecim paginas com

oculis foret exhibiturus, si quis, quod per sacram reverentiam bibliothecariorum usque ad hunc diem nemini licuit, unicuique paginae numerum suum inscriberet. Atque omnes has paginas ab uno scriba exaratas esse non interrupta scripturae optimae et quam continuam vocant aequalitate facillime conspicua edocemur.

II. Quae contineat codex.

Quo codicis utilitas critica paulo minuitur, literaria vero aliquanto augetur, non singula quatuor evangelia continet, sed evangelium e quatuor compositum, sive harmoniam evangeliorum, et quidem id ipsum exemplar, ex quo omnia harmoniae illius apographa quae a Memlerio, Palthenio, Schiltero, Schmellero edita sunt tamquam ex fonte profluxerunt. Ad quam pertinet quae primum in volumine locum obtinet praefatio Victoris episcopi Capuani, in qua de illius origine atque de iis, quae ad signandam sectionum ex quibus constat seriem sive ad exhibendos canones evangelicos ipse fecerit, copiose agitur, secundo loco canonum illorum duplex enumeratio, generalis et specialis ad hanc ipsam harmoniam adaptata, tertio altera quaedam praefatio, qua quod sit argumentum CLXXXII harmoniae capitulorum breviter exponitur.

Evangelicam Novi Test. partem epistolae Paulinae excipiunt, introductae illae compluribus capitibus, quae tum ad liturgiam tum ad isagogen concipiendasque illius temporis notiones theologicas faciunt. Liturgiae inservit recensus lectionum ecclesiasticarum ex epistolis illis excerptarum, quas Victoris tempore in Capuana ecclesia usurpatas fuisse patet, cui in textu notae marginales et cruciculae respondent pericoparum initium et finem indicantes, utilissimus iis, qui rei lectionariae veterum ecclesiarum perquirendae operam dant: quem si Victor reliquarum quae sine dubio legebantur pericoparum biblicarum enumeratione complevisset, opus pretiosius etiam nobis videretur reliquisse. Isagogici valoris sunt quae de Paulinarum epistolarum argumento ac serie, deinde, quae de epistolae ad Romanos datae fine. principali proferuntur. Biblicae quae dicitur theologiae prima stamina. cognoscenda sunt in ea, quae appellatur concordia epistolarum Paulin. i. e. in conspectu doctrinae Pauli ex omnibus eius epistolis hauriendae. Praeterea unicuique epistolae sua »brevis« i. e. capitulorum recensus suumque argumentum praemittitur. Epistolae vero ita ordinatae sunt, ut par earum, quae Thessalonicensibus scriptae sunt, praecedat epistolam ad Colossenses, post quam inserta est apocrypha illa ad Laodicenses, quae ex Fabriciano codice apocr. N. T. theologis nota est, aliquo quidem argumento instructa sed falso, capitulorumque conspectu

carens. Quae ultimum locum habet epistola ad Hebraeos argumento caret neque nisi X vel XII capitula sibi praemissa habet, quae usque ad iustum finem epistolae non pertingunt.

Librum actuum apostolorum argumento et capitulorum indiculo instructum catalogus eorum locorum in quibus apostoli sepulti esse tradebantur praecedit, subsequitur vero corpus epistolarum canonicarum i, e. catholicarum, fuplici prologo, quorum prior Hieronymi esse opus affectat, capitulisque singularum epistolarum exornatum. Deinde apocalypsis Ioannis sequitur, et ipsa tum prologo tum capitulorum serie introducta, finemque versus Damasi episcopi urbis Romae in beatum Paulum apostolum operi imponunt.

III. Quae sit codicis aetas.

Excellit inter omnes, quot sciam, codices antiquos Fuldensis eo quod certissima ostendit aetatis suae signa, ut fere quo scriptus sit anno definiri possit. Nam quum de illa inquirentes nos ipsa scripturae, qua utitur, ratione in saeculum sextum deducimur, tum per duplicem triplicemve inscriptionem manu eius viri, qui et editor codicis et primus corrector fuit, ipsi illatam instruimur codicem intra quintum illius saeculi decennium esse conscriptum. Victor enim, qui teste Ughello (cftr. Italia Sacra sive de episcopis Italiae, Romae 1659, tom. VI, p. 367) episcopali Capuae throno evectus est anno salutis DXLI secundum ea quae sub libro actuum apost. propria manu intulit eius libri lectionem peregit VI. non. mai. d. ind. nona quinq. pc (lege quinquies post consulatum) Basilii v. c. cs (lege viri consularis consulis) qui dies ex legibus chronographorum (cf. Petav. ration. temp. ed. Colon. 1720 III, p. 121) est dies secundus mensis Maii anni DXLVI. Ad eundem annum inscriptio altera, ad sequentem tertia nos relegat, quae sub libro apocalypseos Ioanneae exaratae, postquam a stolidis lectoribus infusa gallae tinctura ita obscuratae erant, ut aliquibus vocabulis exceptis impenetrabilem quandam maculam repraesentarent, ante hos duodecim annos a me atque Carolo Pertzio viro clarissimo adhibitis chemicis e longa captivitate redemptae sunt. Nam in una ex his Victor se librum apud basilicam Constantinianam legisse sive lectionem peregisse profitetur d. XIII. kal. maias ind. nona q.. n p c basili uc cos (lege indictione nona quinquies post consulatum basilii viri consularis consulis) i. e. die undevigesimo mensis Aprilis anni DXLVI, in altera iterato se legisse dicit ind. X. die prid. iduum april. i. e. die duodecimo mensis Aprilis anni DXLVII. Unde quum sequatur, codicis scriptionem quod minimum est anno