Page images
PDF
EPUB

1

E

nunc habetur, vilitate et indignitate, quatenus ad corpus ejus integrum; nec non historia Scotiæ iniquitate et obliquitate, quatenus ad auctorem ejus recentissimum et uberrimum: reputans mecum, honorificum admodum majestati tuæ futurum, atque opus posteritati gratissimum; si quemadmodum insula hæc Magnæ Britanniæ, se nunc in unam monarchiam coalitam, ad sequentes ætates transmittit; ita in una historia descripta, a præteritis seculis repeteretur; eodem modo, quo historiam decem tribuum regni Israëlis, et duarum tribuum regni Judæ, tanquam gemellam, sacra pagina deducit. Quod si moles hujusmodi historiæ, magna certe et ardua, quo minus exacte et pro dignitate perscribatur, videatur obfutura, ecce tibi memorabilem multo angustioris temporis periodum, quatenus ad historiam Angliæ, nimirum ab unione rosarum ad unionem regnorum; spatium temporis, quod, meo quidem judicio, majorem recipit eventuum, quæ raro se ostendunt, varietatem, quam in pari successionum numero uspiam in regno hæreditario deprehendere licet. Incipit enim ab adeptione coronæ mixta, partim armis, partim jure ingressum siquidem ferrum aperuit, stabilimentum attulerunt nuptiæ secuta igitur sunt tempora illis initiis consentanea; simillima fluctibus, post magnam tempestatem, tumores et agitationes suas, sed absque aliqua immani procella, retinentibus, atque gubernatoris prudentia, qui unus inter antecessores reges consilio enituit, superatis. Ordine proximus succedit rex, cujus actiones, licet magis impetu quam consilio administratæ, non leve tamen in rebus Europa momentum attulerunt, eas subinde librando et inclinando, prout ipsæ propendebant: quo etiam regnante, cœpit fieri ingens illa status ecclesiastici mutatio, qualis raro admodum prodit in theatrum. Secutus est rex minor. Dein tentamentum tyrannidis, licet illud brevissimum fuerit, instar febris ephemera. Dein regnum fœminæ extero regi nuptæ. Rursus regnum fœminæ solitariæ et cœlibis. Hæc omnia demum excepit eventus iste faustus et gloriosus; nimirum hujusce insulæ Britanniæ, a toto orbe divisæ, in se unio; per quam vetus illud oraculum, Æneæ redditum, quod requiem ei præmonstrabat,

Antiquam exquirite matrem;

:

|

utcunque tamen non defuerunt viri egregii (licet sub regibus) qui meliora merentur, quam incertam et vagam memoriæ suæ famam, aut elogia arida et jejuna. Etenim hac ex parte, inventum cujusdam ex poëtis recentioribus, quo antiquam fabulam locupletavit, non inelegans est. Fingit ille, in extremitate fili Parcarum, numisma quoddam, seu monile pendere, in quo defuncti nomen impressum sit : Tempus autem cultrum Atropi præstolari, et, statim abscisso filo, numismata eripere, eaque asportata paulo post in fluvium Lethes ex gremio suo projicere: circa fluvium autem, magnam avium vim volitare, quæ numismata arripiunt, ac postquam in rostris ipsarum paulisper eadem circumtulerint, paulo post per incuriam in fluvium decidere permittunt: inter eas vero, cygnos reperiri nonnullos, qui si numisma aliquod cum nomine prehenderint, illico ad templum quoddam illud deferre solebant, immortalitati consecratum. Hujusmodi itaque cygni nostris temporibus fere defecerunt. Quamvis autem plurimi hominum, curis et studiis suis nimio plus quam corporibus mortales, nominis sui memoriam, veluti fumum aut auram despiciant,

[ocr errors]

animi nil magnæ laudis egentes; "

quorum scilicet philosophia et severitas ab ea radice pullulat, "Non prius laudes contempsimus, quam laudanda facere desivimus;" id tamen apud nos Salomonis judicio non præjudicabit, " Memoria justi cum laudibus, at impiorum nomen putrescet:" altera perpetuo floret, alterum aut in oblivionem protinus abit, aut in odorem tetrum computrescit. Ac propterea in eo ipso stylo, vel loquendi formula, quæ recte admodum recepta est, ut defunctis tribuatur ("felicis memoriæ, piæ momoriæ, bonæ memoriæ ") agnoscere videmur illud, quod Cicero (mutuatus id ipsum a Demosthene) protulit, "Bonam famam propriam esse possessionem defunctorum:" quam quidem possessionem non possum non notare nostro ævo incultam ut plurimum, et neglectam jacere.

Quantum ad relationes, optandum esset prorsus, ut multo major circa eas adhiberetur diligentia ; quippe vix incidit aliqua actio paulo illustrior, cui non intersit calamus aliquis ex melioribus, qui eam excipere, et describere possit. Quoniam autem is supra nobilissimas gentes Angliæ et Scotia in nomine perpaucorum hominum esse debet, qui historiam illo Britanniæ, antiquæ suæ matris, jam convenientes, justam pro dignitate conscribat (ut ex paucitate adimpletum sit; in pignus et tesseram metæ, et ex- historicorum vel mediocrium satis liquet) idcirco si itus errorum et peregrinationis jam reperti. Ita ut, actiones particulares, sub tempus ipsum, quo geruntur, quemadmodum corpora ponderosa jactata, antequam tolerabili aliquo scripto memoriæ mandarentur, speponant et consistant, trepidationes quasdam experi- randum esset, exorituros quandoque, qui historiam untur; eodem modo probabile videatur, divina pro-justam, ope et auxilio illarum relationum, conscribere videntia factum esse, ut monarchia ista, priusquam in tua majestate, regiaque tua sobole (in qua spero eam in perpetuum fore stabilitam) consisteret et confirmata esset, has tam varias mutationes et vicissitudines, tanquam præludia stabilitatis suæ, subiret.

De vitis cogitantem subit quædam admiratio, tempora ista nostra haud nosse bona sua; cum tam rara sit commemoratio et conscriptio vitarum, eorum, qui nostro seculo claruerunt. Etsi enim reges, et qui absolutum principatum obtineant, pauci esse possint; principes etiam in republica libera (tot

possent. Illa enim instar seminarii esse possint, unde, cum usus foret, hortus amplus et magnificus

consereretur.

CAPUT OCTAVUM.

Partitio historiæ temporum in historiam universalem et particularem, et utriusque commoda et incommoda, HISTORIA temporum aut universalis est aut partirebuspublicis in monarchiam conversis) haud multi; | cularis; hæc alicujus regni, vel reipublicæ, vel na

tionis res gestas complectitur; illa universi orbis. | Neque enim defuerunt, qui historiam mundi etiam ab origine scripsisse videri volunt; farraginem rerum et compendia narrationum pro historia exhi- | bentes: Alii sui temporis res, per orbem terrarum memorabiles, tanquam justa historia complecti posse confisi sunt, conatu profecto magnanimo, atque fructu haud exiguo. Neque enim res humanæ ita imperiis aut regionibus divisæ sunt, ut non habeant multa connexa: quare juvat certe, facta, alicui seculo aut ætati destinata, veluti una tabula contenta et descripta intueri. Fit etiam ut plurima scripta | non cotemnenda (qualia sunt eæ, de quibus antea locuti sumus, relationes) alias forte peritura, neque prelum sæpius passura, aut saltem capita ipsorum, in hujusmodi historiam generalem recipiantur, atque hoc pacto figantur et conserventur. Veruntamen, si quis rem rectius perpendat, animadvertet, tam severas esse historiæ justæ leges, ut eas in tanta argumenti vastitate exercere vix liceat; adeo ut minuatur potius historiæ majestas molis granditate, quam amplificetur. Fiet enim ut, qui tam varia undequaque persequitur, is, informationis religione paulatim remissa, et diligentia sua, quæ ad tot res extenditur, in singulis elanguescente, auras populares et rumores captet; et ex relationibus non admodum authenticis, aut hujusmodi aliqua levidensi materia, historiam conficiat. Quinetiam necesse ei erit (ne opus in immensum excrescat) plurima relatu digna consulto prætermittere, atque ad epitomarum rationes sæpius delabi. Incumbit etiam aliud periculum non parvum, atque utilitati illi historiæ universalis ex diametro oppositum: quemadmodum enim universalis historia, narrationes aliquas, quæ alias forte fuissent perituræ, conservat; ita contra sæpenumero narrationes alias satis fructuosas, quæ aliter victuræ fuissent, propter grata mortalibus rerum compendia, perimit.

CAPUT NONUM.

expeditionibus bellicis, in usu sunt. Apud antiquos certe regum honori dabatur, ut acta palatii sui in diaria referrentur; quod videmus factum fuisse sub Ahasuero Persarum rege; qui cum noctem ageret insomnem, diaria proposcit; ubi conjurationem eunuchorum recognovit : at in Alexandri Magni diariis, tam pusilla continebantur, ut etiam, si forte ad mensam dormiret, in acta reponeretur. Neque enim sicut annales tantum gravia, ita diaria tantum levia complexa sunt; sed omnia promiscue et cursim diariis excipiebantur, seu majoris seu minoris momenti.

CAPUT DECIMUM.

Partitio secunda historiæ civilis, in meram et mixtam.

POSTREMA Vero partitio historiæ civilis ea sit, ut dividatur in meram, aut mixtam. Mixturæ celebres | duæ. Altera ex scientia civili: altera præcipue ex naturali. Introductum est enim ab aliquibus genus scribendi, ut quis narrationes aliquas, non in serie historiæ continuatas, sed ex delectu auctoris excerptas conscribat: deinde easdem recolat, et tanquam ruminet; et sumpta ab ipsis occasione, de rebus politicis disserat. Quod genus historiæ ruminatæ nos sane magnopere probamus, modo hujusmodi scriptor hoc agat, et hoc se agere confiteatur. toriam autem justam ex professo scribenti, politica ubique ingerere, atque per illa, filum historiæ interrumpere, intempestivum quiddam et molestum est. Licet enim historia quæque prudentior, politicis præceptis et monitis veluti imprægnata sit, tamen scriptor ipse sibi obstetricari non debet.

His

Mixta etiam est historia cosmographica, idque multipliciter: habet enim ex historia naturali, regiones ipsas, atque earum situs et fructus; ex historia civili, urbes, imperia, mores: ex mathematicis, climata et configurationes coli, quibus tractus mundi

Partitio alia historiæ temporum, in annales et acta subjacent. In quo genere historiæ, sive scientiæ,

diurna.

ETIAM historia temporum recte dividitur in annales et diaria: quæ divisio, licet ex periodis temporum nomina sumat, tamen ad delectum rerum etiam pertinet. Recte enim Cornelius Tacitus, cum in mentionem magnificentiæ quarundam structurarum incidit, statim subdit: "Ex dignitate populi Romani repertum esse, res illustres annalibus, talia diurnis urbis actis mandare:" applicando annalibus res, quæ ad statum reipublicæ pertinent; acta vero et accidentia leviora, diariis. Meo utique judicio, valere conveniret disciplinam quandam heraldicam, in disponendis non minus librorum, quam personarum, dignitatibus. Sicut enim nihil rebus civilibus magis detrahit, quam ordinum et graduum confusio; ita etiam auctoritati historiæ gravis haud parum derogat, si admisceantur politicis res levioris momenti; quales sunt pompæ, et solennitates, et spectacula, et hujusmodi. Atque sane optandum esset, ut illa ipsa distinctio in consuetudinem veniret. Nostris vero temporibus, diaria in navigationibus tantum et

est, quod seculo nostro gratulemur. Orbis enim terrarum factus est, hac nostra ætate, mirum in modum fenestratus atque patens. Antiqui certe zonas et antipodas noverant,

"Nosque ubi primus equis oriens afflavit anhelis Illic sera rubens accendit lumina vesper:" idque ipsum magis per demonstrationes, quam per peregrinationes. Verum ut carina aliqua parva cœlum ipsum æmularetur; atque universum globum terrestrem, magis etiam obliquo et flexuoso, quam cœlestia solent, itinere circumiverit, ea est nostri seculi prærogativa: ita ut præsens ætas jure in symbolo suo usurpare possit, non tantum illud Plus ultra, ubi antiqui usurpabant Non ultra; atque insuper illud Imitabile fulmen, ubi antiqui, Non imitabile ful

men;

"Demens qui nimbos et non imitabile fulmen :" verum et illud, quod omnem admirationem superat, Imitabile cœlum, propter navigationes nostras, quibus circa universum terræ ambitum, cœlestium cor

porum more, volvi et circumagi sæpius concessum fuit.

Atque hæc præclara, in re nautica atque orbe perlustrando, felicitas, de ulterioribus etiam progressibus et augmentis scientiarum, spem magnam facere possit; præsertim dum divino videatur consilio esse decretum, ut hæc duo coæva sint: sic enim Daniel propheta, de novissimis temporibus verba faciens, prædicit, "Plurimi pertransibunt, et augebitur scientia;" quasi pertransitus sive perlustratio mundi atque multiplex augmentum scientiarum eidem seculo destinarentur: sicut magna ex parte jam completum videmus; quandoquidem tempora nostra, duabus illis prioribus doctrinarum periodis, aut revolutionibus (alteri apud Græcos, alteri apud Romanos) eruditione non multum cedant, eas vero in aliquibus longe superent.

CAPUT UNDECIMUM.

Partitio historie ecclesiastice in ecclesiasticam specialem, historiam ad prophetias, et historiam Nemeseos.

HISTORIA ecclesiastica in genere, easdem fere cum historia civili partitiones subit. Sunt enim chronica ecclesiastica, sunt vitæ patrum, sunt relationes de synodis, et reliquis ad Ecclesiam spectantibus. Proprio vero nomine, recte dividitur in historiam ecclesiasticam (generis nomine servato) et historiam ad prophetias, et historiam Nemeseos sive providentiæ. Prima Ecclesiæ militantis tempora et statum diversum memorat; sive illa fluctuet, ut arca in diluvio; sive itineretur, ut arca in eremo; sive consistat, ut arca in templo: hoc est, statum Ecclesiæ in persecutione, in motu, et in pace. In hac parte, defectum aliquem non invenio, quin supersunt in illa complura potius quam desunt: illud sane optarem, ut massæ tam prægrandi virtus quoque et sinceritas narrationum responderent.

Secunda pars, quæ est historia ad prophetias, ex duobus relativis constat, prophetia ipsa, et ejus adimpletione. Quapropter tale esse debet hujus operis institutum, ut cum singulis ex Scripturis prophetiis eventuum veritas conjungatur; idque per omnes mundi ætates, tum ad confirmationem fidei, tum ad instituendam disciplinam quandam et peritiam in interpretatione prophetiarum, quæ adhuc restant complenda. Attamen in hac re, admittenda est illa latitudo, quæ divinis vaticiniis propria est et familiaris; ut adimpletiones eorum fiant et continenter et punctualiter: referunt enim auctoris sui naturam ; "Cui unus dies tanquam mille anni, et mille anni tanquam unus dies:" atque licet plenitudo et fastigium complementi eorum, plerunque alicui certæ ætati vel etiam certo momento destinetur; attamen habent interim gradus nonnullos et scalas complementi, per diversas mundi ætates. Hoc opus desiderari statuo, verum tale est, ut magna cum sapientia, sobrietate, et reverentia tractandum sit, aut omnino dimittendum.

Tertia pars, quæ historia Nemeseos est, sane in calamos nonnullorum piorum virorum incidit, sed

[blocks in formation]

tam.

non sine partium studio: occupata est autem in observanda divina illa convenientia, quæ nonnunquam intercedit inter Dei voluntatem revelatam et secreQuamvis enim tam obscura sint consilia et judicia Dei, ut homini animali sint penitus inscrutabilia, quinetiam sæpius eorum oculis, qui prospiciunt e tabernaculo, se subducant; divinæ tamen sapientiæ visum, aliquando per vices, ad suorum confirmationem, et confusionem eorum, qui tanquam sine Deo sunt in mundo, ea quasi majoribus characteribus descripta, sic proponere conspicienda, uti (sicut loquitur propheta) " quivis etiam in cursu ea perlegere possit ;" hoc est, ut homines mere sensuales et voluptarii, qui judicia illa divina prætervehi festinant, neque cogitationes suas in ea unquam defigunt, tamen, quamvis propere currant, et aliud agant, ipsa agnoscere cogantur. Talia sunt vindictæ seræ et inopinæ; salutes subito affulgentes et insperatæ; consilia divina per ambages rerum tortuosas, et stupendas spiras, tandem se manifesto expedientia, et similia: quæ valent, non solum ad consolandos animos fidelium, sed ad percellendas et convincendas conscientias improborum.

CAPUT DUODECIMUM.

De appendicibus historiæ, quæ circa verba hominum (quemadmodum historia ipsa circa facta) versantur: partitio earum in orationes, epistolas, et apophthegmata.

AT non factorum solummodo humani generis, verum etiam dictorum memoria servari debet. Neque tamen dubium, quin dicta illa quandoque historiæ ipsi inserantur, quatenus ad res gestas perspicue et graviter narrandas faciant et deserviant. Sed dicta sive verba humana proprie custodiunt libri orationum, epistolarum, et apophthegmatum. Atque orationes sane virorum prudentium, de negotiis et causis gravibus et arduis habitae, tum ad rerum ipsarum notitiam, tum ad eloquentiam multum valent. | Sed majora adhuc præstantur auxilia ad instruendam prudentiam civilem ab epistolis, quæ a viris magnis de negotiis seriis missæ sunt; etenim ex verbis hominum nil sanius aut præstantius, quam hujusmodi epistolæ. Habent enim plus nativi sensus, quam orationes; plus etiam maturitatis, quam colloquia subita. Eædem quando continuantur secundum seriem temporum (ut fit in illis, quæ a legatis, præfectis provinciarum, et aliis imperii ministris, ad reges, vel senatus, vel alios superiores suos mittuntur; aut vicissim ab imperantibus ad ministros) sunt certe ad historiam, præ omnibus, pretiosissima supellex. Neque apophthegmata ipsa ad delectationem et ornatum tantum prosunt, sed ad res gerendas etiam et usus civiles. Sunt enim (ut aiebat ille) veluti "secures" aut "mucrones verborum," qui rerum et negotiorum nodos acumine quodam secant et penetrant occasiones autem redeunt in orbem, et quod olim erat commodum, rursus adhiberi et prodesse potest; sive quis ea tanquam sua proferat, sive tanquam vetera. Neque certe de utilitate ejus rei | ad civilia dubitari potest, quam Cæsar dictator opera

sua honestavit; cujus liber utinam extaret, cum ea, quæ usquam habentur in hoc genere, nobis parum cum delectu congesta videantur.

Atque hæc dicta sint de historia, ea scilicet parte doctrinæ, quæ respondet uni ex cellis sive domiciliis intellectus, quæ est memoria.

CAPUT DECIMUM TERTIUM.

De secundo membro principali doctrinæ, nempe poësi. Partitio poëseos in narrativam, dramaticam, et parabolicam. Exempla parabolicæ tria propo

nuntur.

JAM ad poësin veniamus. Poësis est genus doctrinæ, verbis plerunque adstrictum, rebus solutum et licentiosum; itaque, ut initio diximus, ad phantasiam refertur, quæ iniqua et illicita prorsus rerum conjugia et divortia comminisci et machinari solet. Poësis autem (ut supra innuimus) duplici accipitur sensu, quatenus ad verba, vel quatenus ad res respiciat. Priore sensu, sermonis quidem character est: carmen enim styli genus, et elocutionis formula quædam; nec ad res pertinet: nam et vera narratio carmine, et ficta oratione soluta conscribi potest. Posteriore vero sensu, constituimus eam, ab initio, doctrinæ membrum principale, eamque juxta historiam collocavimus, cum nihil aliud sit, quam historiæ imitatio ad placitum. Nos igitur in partitionibus nostris, veras doctrinarum venas indagantes et persequentes; neque consuetudini et divisionibus receptis (in multis) cedentes; satiras, et elegias, et epigrammata, et odas, et hujusmodi, ab instituto sermone removemus; atque ad philologiam et artes orationis rejicimus. Sub nomine autem poëseos, de historia ad placitum conficta, tantummodo tractamus.

Partitio poëseos verissima, atque maxime ex proprietate, præter illas divisiones, quæ sunt ei cum historia communes (sunt enim ficta chronica, vitæ fictæ, fictæ etiam relationes) ea est, ut sit aut narrativa; aut dramatica; aut parabolica. Narrativa prorsus historiam imitatur, ut fere fallat, nisi quod res extollat sæpius supra fidem. Dramatica est veluti historia spectabilis ; nam constituit imaginem rerum tanquam præsentium; historia autem tanquam præteritarum. Parabolica vero est historia cum typo, quæ intellectualia deducit ad sensum.

sibi satisfaciat, præsto est poësis, quæ facta magis heroica confingat: cum historia vera successus rerum, minime pro meritis virtutum et scelerum, narret; corrigit eam poësis, et exitus et fortunas, secundum merita et ex lege Nemeseos, exhibet: cum historia vera, obvia rerum satietate et similitudine, animæ humanæ fastidio sit; reficit eam poësis, inexpectata, et varia, et vicissitudinum plena canens. Adeo ut poësis ista, non solum ad delectationem, sed etiam ad animi magnitudinem, et ad mores conferat. Quare et merito etiam divinitatis cujuspiam particeps videri possit; quia animum erigit, et in sublime rapit; rerum simulacra ad animi desideria accommodando, non animum rebus (quod ratio facit, et historia) submittendo. Atque his quidem illecebris et congruitate, qua animum humanum demulcet, addito etiam consortio musices, unde suavius insinuari possit, aditum sibi patefecit, ut honori fuerit etiam seculis plane rudibus et apud nationes barbaras, cum aliæ doctrinæ prorsus exclusæ essent.

Dramatica autem poësis, quæ theatrum habet pro mundo, usu eximia est, si sana foret. Non parva enim esse posset theatri, et disciplina, et corruptela: atque corruptelarum in hoc genere, abunde est; disciplina plane nostris temporibus est neglecta. Attamen licet in rebuspublicis modernis habeatur pro re ludicra actio theatralis, nisi forte nimium trahat e satira, et mordeat; tamen apud antiquos curæ fuit, ut animos hominum ad virtutem institueret. Quinetiam viris prudentibus et magnis philosophis veluti animorum plectrum quoddam censebatur. Atque sane verissimum est, et tanquam secretum quoddam naturæ, hominum animos, cum congregati sint, magis quam cum soli sint, affectibus et impressionibus patere.

At poësis parabolica, inter reliquas eminet, et tanquam res sacra videtur, et augusta; cum præsertim religio ipsa ejus opera plerunque utatur, et per eam commercia divinorum cum humanis exerceat. Attamen et hæc quoque, ingeniorum circa allegorias levitate et indulgentia, contaminata invenitur. Est autem usus ambigui, atque ad contraria adhibetur. Facit enim ad involucrum; facit etiam ad illustrationem. In hoc, docendi quædam ratio; in illo, occultandi artificium quæri videtur. Hæc autem docendi ratio, quæ facit ad illustrationem, antiquis seculis plurimum adhibebatur. Cum enim rationis humanæ inventa, et conclusiones (etiam eæ, Atque de poësi narrativa, sive eam heroicam ap- quæ nunc tritæ et vulgatæ sunt) tunc temporis novæ pellare placet, (modo hoc intelligas de materia non et insuetæ essent, vix illam subtilitatem capiebant de versu,) ea a fundamento prorsus nobili excitata ingenia humana, nisi propius eæ ad sensum, per videtur, quod ad dignitatem humanæ naturæ impri- hujusmodi simulacra et exempla, deducerentur. mis spectat. Cum enim mundus sensibilis sit anima | Quare omnia apud illos, fabularum omnigenarum, et rationali dignitate inferior, videtur poësis hæc hu- parabolarum, et ænigmatum, et similitudinum, plena manæ naturæ largiri, quæ historia denegat; atque fuerunt. Hinc tesseræ Pythagoræ, ænigmata animo umbris rerum utcunque satisfacere, cum Sphingis, Æsopi fabulæ, et similia. Quinetiam solida haberi non possint. Si quis enim rem acutius apophthegmata veterum sapientum fere per similiintrospiciat, firmum ex poësi sumitur argumentum, tudines rem demonstrabant. Hinc Menenius Agrippa magnitudinem rerum magis illustrem, ordinem magis apud Romanos (gentem eo seculo minime literatam) perfectum, et varietatem magis pulchram, animæ seditionem fabula repressit. Denique ut hierogly humanæ complacere, quam in natura ipsa, post phica literis, ita parabolæ argumentis erant antilapsum, reperire ullo modo possit. Quapropter cum quiores. Atque hodie etiam et semper eximius est, res gestæ, et eventus, qui veræ historiæ subjiciuntur, et fuit, parabolarum vigor, cum nec argumenta tam non sint ejus amplitudinis, in qua anima humana | perspicua, nec vera exempla tam apta esse possint.

Alter est usus poëseos parabolicæ, priori quasi | pedes desinente. Gestabat autem insignia potestatis ; contrarius, qui facit (ut diximus) ad involucrum; sinistra fistulam ex septem calamis compactam, dexcarum nempe rerum, quarum dignitas tanquam velo tra pedum sive baculum, superius curvum et inflexum. 1 quodam discreta esse mereatur hoc est, cum oc- Induebatur chlamyde ex pelle pardalis. Potestates culta et mysteria religionis, politicæ, et philosophiæ, ei et munera ejusmodi attribuuntur, ut sit deus venafabulis et parabolis vestiuntur. Utrum vero fabulis torum, etiam pastorum, et in universum ruricolarum ; veteribus poëtarum subsit aliquis sensus mysticus, præses item montium. Erat etiam proximus a dubitationem nonnullam habet; atque ipsi certe Mercurio nuncius deorum. Habebatur etiam dux et fatemur nos in eam sententiam propendere, ut non imperator Nympharum, quæ circa eum perpetuo paucis antiquorum poëtarum fabulis mysterium in- choreas ducere, et tripudiare solebant; comitabantur fusum fuisse putemus. Neque nos movet, quod ista et Satyri, et his seniores Sileni. Habebat insuper pueris fere et grammaticis relinquantur, et vilescant, potestatem terrores immittendi, præsertim inanes et ut de illis contemptim sententiam feramus: quin superstitiosos, qui et Panici vocati sunt. Res gestæ contra, cum plane constet scripta illa, quæ fabulas autem ejus non multæ memorantur: illud præcipuum, istas recitant, ex scriptis hominum, post literas sacras, quod Cupidinem provocavit ad luctam, a quo etiam esse antiquissima, et longe his antiquiores fabulas in certamine victus est. Etiam Typhonem gigantem ipsas (etenim tanquam prius creditæ et receptæ, non retibus implicavit et cohibuit: atque narrant insuper, tanquam excogitatæ ab illis scriptoribus referuntur) cum Ceres mœsta, et ob raptam Proserpinam indigvidentur esse instar tenuis cujusdam auræ, quæ nata, se abscondisset; atque dii omnes ad eam inex traditionibus nationum magis antiquarum investigandam magnopere incubuissent, et se per varias Græcorum fistulas inciderunt. Cum vero, quæ circa vias dispertiti essent; Pani solummodo ex felicitate harum parabolarum interpretationem adhuc tentata quadam contigisse, ut inter venandum eam inveniret sint, per homines scilicet imperitos, nec ultra locos et indicaret. Ausus est quoque cum Apolline de communes doctos, nobis nullo modo satisfaciant; victoria musices decertare, atque etiam Mida judice philosophiam secundum parabolas antiquas inter prælatus est; ob quod judicium Midas asininas desiderata referre visum est. Ejus autem operis aures tulit, sed clam et secreto. Amores Panis nulli exemplum unum aut alterum subjungemus. Non referuntur, aut saltem admodum rari; quod mirum, quod res sit fortasse tanti, sed ut institutum nostrum inter turbam deorum prorsus tam profuse amatoriam, Id hujusmodi est, ut de operibus illis, videri possit. Illud solummodo ei datur, quod Echo quæ inter desiderata ponimus (si quid sit paulo adamaret, quæ etiam uxor ejus est habita; atque obscurius) perpetuo aut præcepta ad opus illud unam præterea nympham, Syringam nomine; in instruendum, aut exempla proponamus: ne quis quam propter iram et vindictam Cupidinis (quem ad forte existimet levem aliquam tantum notionem de luctam provocare non reveritus esset) incensus est, illis mentem nostram perstrinxisse, nosque regiones, Etiam Lunam quondam in altas sylvas sevocasse sicut augures, animo tantum metiri, neque eas ingre- dicitur. Neque etiam prolem ullam suscepit, (quod diendi vias nosse. Aliam aliquam partem in poësi similiter mirum est, cum dii, præsertim masculi, desiderari non invenimus; quin potius cum planta prolifici admodum essent,) nisi quod ei attribuatur sit poësis, quæ veluti a terra luxuriante, absque tanquam filia, muliercula quædam ancilla, Iambe certo semine, germinaverit, supra cæteras doctrinas nomine; quæ ridiculis narratiunculis oblectare hosexcrevit, et diffusa est. Verum jam exempla pro- pites solebat, ejusque proles ex conjuge Echo esse a ponemus, tria tantum numero, unum e naturalibus, nonnullis existimabatur. Parabola talis esse videtur. e politicis unum, atque unum denique e moralibus.

servemus.

EXEMPLUM PRIMUM PHILOSOPHIE, SECUNDUM PARA-
BOLAS ANTIQUAS, IN NATURALIBUS,

De universo, secundum fabulam Panis. Antiqui generationem Panis in dubio relinquunt; alii enim eum a Mercurio genitum: alii longe alium generationis modum ei tribuunt. Aiunt enim procos universos cum Penelope rem habuisse, ex quo promiscuo concubitu Pana communem filium ortum esse. Neque prætermittenda est tertia illa generationis explicatio: quidam enim prodiderunt, eum Jovis et Hybreos (id est, contumelia) filium fuisse. Utcunque orto, Parcæ illi sorores fuisse perhibentur: quæ in specu subterraneo habitabant: Pan autem morabatur sub dio. Effigies Panis talis ab antiquitate describitur; cornutus, cornibus in acutum surgentibus, et usque ad cœlum fastigiatis; corpore toto hispidus et villosus; barba imprimis promissa; figura biformis, humana quoad superiora, sed semifera et in capræ

PAN (ut et nomen ipsum etiam sonat) universum sive universitatem rerum repræsentat et proponit. De hujus origine duplex omnino sententia est, atque adeo esse potest. Aut enim a Mercurio est, verbo scilicet divino (quod et sacræ literæ extra controversiam ponunt; et philosophi ipsi, qui magis divini habiti sunt, viderunt) aut ex confusis rerum seminibus. Etenim quidam e philosophis semina rerum etiam substantia infinita statuerunt; unde opinio de homoiomeriis fluxit, quam Anaxagoras aut invenit, aut celebravit. Nonnulli vero magis acute et sobrie censebant ad varietatem rerum expediendam sufficere, si semina, substantia eadem, figuris varia, sed certis et definitis, essent; et reliqua in positura et complexu seminum ad invicem ponebant: ex quo fonte opinio de atomis emanavit; ad quam Democritus se applicavit, cum Leucippus ejus auctor fuisset. At alii, licet unum rerum principium assererent (aquam Thales, aërem Anaximenes, ignem Heraclitus) tamen illud ipsum principium actu unicum, potentia varium et dispensabile posuerunt, ut in quo rerum omnium semina laterent.

Qui vero

« PreviousContinue »