Page images
PDF
EPUB

!

pleraque vacillationis et inconstantiæ plena, et quæ ex tempore excogitentur, et in mentem illis veniant, absque certo aliquo aut præviso curationis tramite. Debuerant autem etiam ab initio, post morbum bene perspectum et cognitum, seriem curandi ordinatam meditari, neque ab ea, absque gravi causa, discedere. Atque sciant pro certo medici, posse (exempli gratia) tria fortasse aut quatuor medicamenta ad morbum aliquem gravem curandum recte præscribi, quæ debito ordine et debito intervallo sumpta curationem præstent: quorum singula, si per se tantum sumerentur, aut si ordo inverteretur, aut intervallum non servaretur, fuerint prorsus nocitura. Neque tamen id volumus, ut omnis scrupulosa et superstitiosa curandi ratio in pretio sit tanquam optima (non magis, quam omnis via arcta, via sit ad cœlum) verum ut æque recta sit via, ac arcta et difficilis. Hanc autem partem, quam filum medicinale vocabimus, desiderari ponimus. Atque hæc illa sunt, quæ in doctrina medicinæ de curatione morborum desideramus nisi quod restet unicum, quod pluris est, quam illa omnia. Desideratur nimirum philosophia naturalis vera et activa, cui medicinæ scientia inædificetur. Cæterum illa non est hujusce tractatus.

Tertiam partem medicinæ, posuimus illam de prolongatione vitæ, quæ nova est, et desideratur; estque omnium nobilissima. Si enim tale aliquid inveniri possit, non versabitur tantum medicina in curationum sordibus; nec medici ipsi propter necessitatem solummodo honorabuntur, sed utique propter donum mortalibus, ex terrenis, quasi maximum, cujus poterint esse, secundum Deum, dispensatores et administri. Licet enim mundus homini Christiano, ad terram promissionis contendenti, tanquam eremus sit; tamen in eremo ipsa proficiscentibus, calceos et vestes (corpus scilicet nostrum, quod animæ loco tegminis est) minus atteri, gratiæ divinæ munus quoddam æstimandum. Hac de re, quia est ex optimis, eamque inter desiderata posuimus, ex more nostro, et monita dabimus, et indicia, et præcepta. Primo monemus, ex scriptoribus, circa hoc argumentum, neminem esse, qui aliquid magni, ne dicamus aliquid sani, repererit. Aristoteles certe commentarium de hoc edidit perpusillum, in quo nonnihil inest acuti: quod ipse omnia esse vult, ut solet. At recentiores tam oscitanter, et superstitiose de hoc scripserunt, ut argumentum ipsum, ob eorum vanitatem, tanquam vanum et vecors haberi cœperit.

Secundo monemus, ipsas intentiones, quæ huc spectant, medicorum, res nihili esse, et cogitationes hominum a re potius abducere, quam versus eam dirigere. Sermocinantur enim, mortem in destitutione calidi et humidi consistere deberi itaque calorem naturalem confortari, humorem autem radicalem foveri perinde ac si hæc res jusculis, aut lactucis et malvis, aut amydo, aut jujubis, aut rursus aromatibus, aut vino generoso, aut etiam spiritu vini, et oleis chemicis, confici possit. Quæ omnia obsunt potius, quam prosunt.

Tertio monemus, ut homines nugari desinant, nec tam faciles sint, ut credant, grande illud opus, quale est naturæ cursum remorari et retrovertere, posse haustu aliquo matutino, aut usu alicujus pretiosa medicinæ, ad exitum perduci: non auro potabili,

non margaritarum essentiis, et similibus nugis: sed ut pro certo habeant, prolongationem vitæ esse rem operosam, et quæ ex compluribus remediis, atque eorum inter se connexione idonea, constet. Neque enim quisquam ita stupidus esse debet, ut credat, quod nunquam factum est adhuc, id fieri jam posse, | nisi per modos etíam nunquam tentatos.

Quarto monemus, ut homines rite animadvertant et distinguant, circa ea, quæ ad vitam sanam, et ea, quæ ad vitam longam, conferre possunt. Sunt enim nonnulla, quæ ad spirituum alacritatem, et functionum robur, et morbos arcendos, prosunt; quæ tamen de summa vitæ detrahunt, et atrophiam senilem absque morbis accelerant: sunt et alia, quæ ad prolongationem vitæ, et atrophiam senilem longius summovendam juvant: sed tamen non usurpantur absque periculo valetudinis; adeo ut qui iis utentur ad prolongationem vitæ, debeant simul incommodis occurrere, quæ alioquin ex eorum usu supervenire possint. Atque monita hactenus dedimus.

Quod ad indicia attinet; tale hujus rei (quam animo metimur) plasma est. Conservantur res et durant duobus modis: aut in identitate sua; aut per reparationem. In identitate sua, ut musca aut formica in succino; flos, aut pomum, aut lignum, in conservatoriis nivalibus; cadaver inter balsama. Per reparationem, ut in flamma, et in mechanicis. Operanti ad prolongationem vitæ, utroque genere utendum est (disjuncta minus possunt) corpusque humanum conservandum, quemadmodum inanimata conservantur : ac rursus quemadmodum flamma conservatur; ac denique quadamtenus ut mechanica conservantur. Tres igitur sunt ad prolongandam vitam intentiones: retardatio consumptionis; probitas reparationis; et renovatio ejus, quod cœpit veterascere. Consumptio fit a duabus deprædationibus deprædatione spiritus innati ; et deprædatione aëris ambientis. Prohibitio utriusque duplex: aut si agentia illa fiant minus prædatoria, aut si patientia (succi scilicet corporis) reddantur minus deprædabilia. Spiritus fit minus prædatorius, si aut substantia densetur, ut in usu opiatorum et nitratorum, et in contristationibus: aut quantitate minuatur, ut in diætis Pythagoricis et monasticis: aut motu leniatur, ut in otio et tranquillitate. Aër ambiens fit minus prædatorius, si aut minus incalescat a radiis solis, ut in regionibus frigidioribus, in speluncis, in montibus, et in columnis anachoretarum : aut summoveatur a corpore; ut in cute densa, et in plumis avium, et in usu olei et unguentorum absque aromatibus. Succi corporis redduntur minus deprædabiles, si aut duri facti sint, aut roscidi sive oleosi. Duri, ut in victu aspero; vita in frigido; exercitationibus robustis; balneis quibusdam mineralibus. Roscidi, ut in usu dulcium, et abstinentia a salsis et acidis, et maxime omnium in tali mistione potus, quæ sit partium valde tenuium et subtilium, absque tamen omni acrimonia aut acedine. Reparatio fit per alimenta: alimentatio autem promovetur quatuor modis per concoctionem viscerum ad extrusionem alimenti, ut in confortantibus viscera principalia : per excitationem partium exteriorum ad attractionem alimenti, ut in exercitationibus et fricationibus debitis, atque unctionibus quibusdam et balneis appro

priatis per præparationem alimenti ipsius, ut facilius se insinuet, et digestiones ipsas quadamtenus anticipet, ut in variis et artificiosis modis cibi condiendi, potus miscendi, panis fermentandi, et horum trium virtutes in unum redigendi per confortationem ipsius ultimi actus assimilationis, ut in somno tempestivo, et applicationibus quibusdam exterioribus. Renovatio ejus, quod cœpit veterascere, fit duobus modis vel per intenerationem habitus corporis ipsius, ut in usu malacissationum ex balneis, emplastris, et unctionibus: quæ talia sint ut imprimant, non extrahant: vel per expurgationem succi veteris, et substitutionem succi novi, ut in tempestivis et repetitis purgationibus, sanguinis missionibus, et diætis attenuantibus, quæ florem corporis restituunt. Atque de indiciis hactenus.

Præcepta, quanquam ex ipsis indiciis plurima possint deduci; tria tamen veluti præcipua subjungere visum est. Præcipimus primo, ut prolongatio vitæ expectetur potius a diætis statis, quam a regimine aliquo victus familiari; aut etiam a medicamentorum particularium excellentia. Etenim, quæ tanta virtute pollent, ut naturam retrovertere valeant; fortiora plerunque sunt, et potentiora ad alterandum, quam ut simul in aliqua medicina componi, multo minus in victu familiari interspergi possint. Superest itaque ut seriatim et regulariter, et ad tempora certa, et vicibus certis recurrentia, adhibeantur.

Secundo præcipimus, ut prolongatio vitæ expectetur potius ab operatione in spiritus, et a malacissatione partium, quam a modis alimentandi. Etenim, cum corpus humanum, ejusque fabrica (missis externis) a tribus patiatur; spiritibus scilicet, partibus, et alimentis; via prolongationis vitæ per alimentandi modos longa est; atque per multas ambages et circuitus: at viæ per operationes super spiritus, et super partes, multo breviores sunt, et quibus citius ad finem desideratum pervenitur; eo quod spiritus subito patiantur, et a vaporibus, et ab affectibus, quæ miris modis in eos possunt partes item, per balnea, aut unguenta, aut emplastra, quæ subitas etiam impressiones faciunt.

Tertio præcipimus, quod malacissatio partium per exterius, fieri debet, per consubstantialia, imprimentia, et occludentia. Consubstantialia enim benevolo partium amplexu libenter excipiuntur, et proprie malacissant. Imprimentia autem et virtutem malacissantium, tanquam vehicula, facilius et altius deducunt, atque ipsa partes nonnihil expandunt. Occludentia autem, virtutem utrorumque retinent, et paulisper figunt, et perspirationem, quæ est res malacissationi opposita (quia humidum emittit) | cohibent. Itaque per hæc tria (sed potius ordine disposita et succedentia, quam commixta) res absolvitur, Interim in hac parte monemus; non eam esse intentionem malacissationis, ut nutriat partes per exterius; sed tantum ut eas reddat magis idoneas ad nutriendum. Quicquid enim magis aridum est, minus est activum ad assimilandum. Atque de prolongatione vitæ, quæ est pars tertia medicinæ noviter ascripta, hæc dicta sint.

Veniamus ad cosmeticam, quæ certe partes habet civiles, partes rursus effeminatas. Corporis enim munditia, et decor honestus, recte existimatur pro

|

|

[ocr errors]

manare a modestia quadam morum, et a reverentia; imprimis erga Deum, cujus creaturæ sumus; tum erga societatem, in qua degimus; tum etiam erga nosmet ipsos, quos non minus, imo magis, quam alios, revereri debemus. Verum adulterina illa decoratio, quæ fucos et pigmenta adhibet, digna certe est illis defectibus, qui eam semper comitantur; cum non sit, aut ad fallendum satis ingeniosa, aut ad utendum satis commoda, aut ad salubritatem satis tuta et innocua. Miramur autem, pravam hanc consuetudinem fucandi, leges censorias, tam ecclesiasticas quam civiles (quæ alias in luxuriam circa vestes, aut cultus capillorum effœminatos, admodum fuerint severæ) ita diu fugisse. Legimus certe de Jezabele, quod pigmentis faciem obliverit; verum de Esthera et Juditha nil tale perhibetur.

Pergamus ad athleticam eam sensu intelligimus paulo largiori, quam accipi consuevit. Huc enim referimus quicquid versatur circa conciliandam qualemcunque (quam corpus humanum suscipit) habilitatem; sive sit agilitatis sive tolerantiæ. Quarum agilitas duas habet partes, robur et velocitatem: ac tolerantia itidem duas, vel indigentiarum naturalium patientiam, vel in cruciatibus fortitudinem. Quorum omnium videmus sæpenumero exempla insignia, in practica funambulorum, in duro victu hominum quorundam barbarorum, in stupendis viribus maniacorum, et in constantia nonnullorum inter exquisita tormenta. Imo si aliqua alia reperiatur facultas, qua in priorem partitionem non cadit (qualis in urinatoribus sæpe conspicitur, qui mirifice anhelitum cohibere possunt) ad hanc ipsam artem aggregari volumus. Atque quod talia fieri quandoque possint, manifestissimum est at philosophia et inquisitio causarum circa eadem fere neglecta jacet; hanc arbitramur ob causam, quod hominibus persuasum sit hujusmodi magisteria naturæ solummodo vel ex peculiari certorum hominum indole (quæ sub disciplinam non cadit) vel a diutina, ab annis usque puerilibus, consuetudine (quæ potius imperari, quam doceri solet) obtinere. Quod etsi verum prorsus non sit, tamen defectus hujusmodi rerum quid attinet notare? Certamina enim Olympica jam diu cessarunt: tum etiam in ejusmodi rebus mediocritas sufficit ad usum : excellentia autem mercenaria cuidam ostentationi fere inservit.

Postremo accedimus ad artes voluptarias. secundum sensus ipsos dispertitæ sunt: oculos oblectat præcipue pictoria, cum aliis artibus innumeris, quæ ad magnificentiam spectant, circa ædificia, hortos, vestes, vasa, calices, gemmas, et similia. Aures demulcet musica, quæ tanta vocum, spiritus, cordarum, varietate et apparatu instructa est. Olim etiam hydraulica pro coryphæis quibusdam artis ejus habita sunt, quæ nunc prope obsoleverunt. Atque artes, quæ ad visum aut auditum spectant, præ aliis præcipue liberales habitæ sunt: sensus hi duo magis casti: scientiæ magis eruditæ, quippe qui etiam mathematicam, veluti ancillam, in familiis suis habeant: etiam altera ad memoriam et demonstrationes, altera ad mores et affectus animi nonnihil respicit. Reliquorum sensuum oblectationes, atque artes circa ipsos, minus in honore sunt, veluti luxuriæ, quam magnificentiæ, propiores: unguenta, odoramenta, deliciæ et cupediæ mensarum, maxime autem inci

tamenta libidinis, rectius censore, quam doctore, | in brutis, e limo terræ; neque enim dictum est, indigent. Optime sane a quibusdam annotatum est, "Formavit corpus hominis de limo terræ," sed nascentibus et crescentibus rebuspublicis artes mili- "Formavit hominem;" integrum scilicet hominem, tares florere; in statu et culmine positis liberales; excepto illo spiraculo. Quamobrem partem primam at ad declinationem et decasum vergentibus volup-doctrinæ generalis circa animam humanam, doctritarias. Hæc vero ætas nostra, vereor ne, tanquam in decasu felicitatis, in artes voluptarias inclinet. Quare ista missa faciamus. Cum artibus voluptariis joculares copulo. Deceptiones siquidem sensuum inter delectationes sensuum reponendæ sunt.

Jam vero transcursis doctrinis illis circa corpus humanum (medicina, cosmetica, athletica, voluptaria) illud obiter monemus; cum in corpore humano tot res in considerationem veniant, partes, humores, functiones, facultates, accidentia: cumque (si nobis integrum esset) constitui oportuisset corpus unicum doctrinæ de corpore humano, quæ ista omnia complecteretur (simile illi doctrinæ de anima, de qua mox dicemus) tamen, ne artes nimis multiplicentur, neve veteres artium limites (plusquam necesse fuerit) transponantur, doctrinam de partibus corporis humani, de functionibus, de humoribus, de respiratione, de somno, de generatione, de fœtu et gestatione in utero, de augmentis, de pubertate, de canitie, de impinguatione, et similibus, in corpus medicinæ recipimus; licet ad officia illa tria non proprie pertineant; sed quia corpus ipsum hominis sit per omnia medicinæ subjectum. Motum autem voluntarium, et sensum, ad doctrinam de anima rejicimus; siquidem animæ partes in his duobus sunt potiores. Atque sic doctrinam, quæ circa corpus hominis versatur, quod animæ pro tabernaculo duntaxat est, claudimus.

CAPUT TERTIUM.

Partitio philosophiæ humanæ circa animam in doctrinam de spiraculo; et doctrinam de anima sensibili sive producta. Partitio secunda ejusdem philosophiae in doctrinam de substantia et facultatibus animæ, et doctrinam de usu et objectis facultatum. Appendices duæ doctrina de facultatibus animæ: doctrina de divinatione naturalis, et doctrina de fascinatione. Distributio facultatum animæ sensibilis in motum et sensum.

VENIAMUS ad doctrinam de anima humana; e cujus thesauris omnes cæteræ doctrinæ depromptæ sunt. Ejus duæ sunt partes; altera tractat de anima rationali, quæ divina est; altera de irrationali, quæ communis est cum brutis. Notavimus autem paulo superius (ubi de formis loquebamur) differentes illas duas animarum emanationes, quæ in prima utriusque creatione se dant conspiciendas; nimirum, quod altera ortum habuerit a spiraculo Dei, altera e matricibus elementorum. Nam de animæ rationalis generatione primitiva, ita ait Scriptura: "Formavit hominem de limo terræ, et spiravit in faciem ejus spiraculum vitæ." At generatio animæ irrationalis, sive brutorum, facta est per verba illa, "Producat aqua, Producat terra." Hæc autem anima (qualis est in homine) animæ rationali organum tantum est, atque originem habet et ipsa quoque, quemadmodum

nam de spiraculo appellabimus; secundam vero, doctrinam de anima sensibili sive producta. Neque tamen, cum hactenus philosophiam solam tractemus (quippe sacram theologiam in fine operis collocavimus) partitionem istam a theologia mutuaremus, nisi etiam cum principiis philosophiæ conveniret. Plurimæ enim et maximæ sunt animæ humanæ præcellentiæ supra animas brutorum, etiam philosophantibus secundum sensum manifesta. Ubicunque autem tot et tantarum invenitur excellentiarum symbolum, ibi merito semper constitui debet differentia specifica. Itaque nobis non nimium placet confusa illa et promiscua philosophorum de animæ functionibus tractatio; ac si anima humana gradu potius, quam specie, discriminata esset ab anima brutorum : non aliter, quam sol inter astra, aut aurum inter metalla.

Subjungenda est etiam partitio alia doctrinæ generalis circa animam humanam, antequam de speciebus fusius loquamur. Etenim, quæ de speciebus postea dicemus, utramque partitionem, tum illam, quam jam modo posuimus, tum istam, quam nunc proponemus, simul tractabunt. Secunda igitur partitio sit, in doctrinam de substantia et facultatibus animæ, et doctrinam de usu et objectis facultatum.

Præmissis itaque his partitionibus geminis, ad species accedamus. Doctrina de spiraculo, eademque de substantia animæ rationalis, complectitur inquisitiones illas de natura ejus; utrum nativa sit illa, an adventitia; separabilis, an inseparabilis ; mortalis, an immortalis; quatenus legibus materiæ alligata, quatenus minime; et similia. Quæ vero hujus sunt generis, licet etiam in philosophia, et diligentiorem et altiorem inquisitionem subire possint, quam adhuc habetur; utcunque tamen in fine, religioni determinanda et definienda rectius transmitti censemus: aliter enim, erroribus haud paucis, et sensus illusionibus omnino exponentur. Etenim, cum substantia animæ, in creatione sua, non fuerit extracta aut deducta ex massa cœli et terræ, sed immediate inspirata a Deo; cumque leges cœli et terræ sint propria subjecta philosophiæ; quomodo possit cognitio de substantia animæ rationalis ex philosophia peti et haberi? Quinimo ab eadem inspiratione divina hauriatur, a qua substantia animæ primo emanavit.

Doctrina vero de anima sensibili, sive producta, etiam quatenus ad substantiam ejus, vere inquiritur : at ea inquisitio nobis quasi desiderari videtur. Quid enim ad doctrinam de substantia animæ faciunt, actus ultimus, et forma corporis, et hujusmodi nugæ logica? Anima siquidem sensibilis sive brutorum, plane substantia corporea censenda est, a calore attenuata, et facta invisibilis; aura (inquam) ex natura flammea et aërea conflata, aëris mollitie ad impressionem recipiendam, ignis vigore ad actionem vibrandam dotata; partim ex oleosis, partim ex aqueis nutrita; corpore obducta, atque in animalibus perfectis in capite præcipue locata; in ner

vis percurrens, et sanguine spirituoso arteriarum | abstinentiis, atque illis rebus, quæ animam a munerefecta et reparata; quemadmodum Bernardinus ribus corporis exercendis maxime sevocant, ut sua Telesius et discipulus ejus Augustinus Donius, ali- natura absque impeditionibus exteriorum gaudere qua ex parte, non omnino inutiliter, asseruerunt. possit. Divinatio vero per influxum hoc altero supItaque de hac doctrina diligentior fiat inquisitio: eo positionis fundamento nititur; quod anima, veluti magis, quod hæc res non bene intellecta, opiniones speculum, illuminationem quandam secundariam a superstitiosas, et plane contaminatas, et dignitatem præscientia Dei et spirituum excipiat: cui etiam animæ humanæ pessime conculcantes, de metempsy- idem, qui priori, status et regimen corporis confert. chosi et lustrationibus animarum per periodos anEadem enim animæ sevocatio efficit, ut et sua natura norum, denique de nimis propinqua animæ humanæ impensius utatur, et divinorum influxuum sit magis erga animas brutorum per omnia cognatione, pepe- susceptiva: nisi quod in divinationibus per influxum rit. Est autem hæc anima in brutis anima princi- anima fervore quodam, atque tanquam numinis præpalis, cujus corpus brutorum organum; in homine sentis impatientia (quæ apud priscos sacri furoris autem, organum tantum et ipsa animæ rationalis; nomine vocabatur) corripiatur: in divinatione autem et spiritus potius appellatione, quam animæ, indigi- | nativa, quieti potius et vacationi propior sit. tari possit. Atque de substantia animæ hactenus. Facultates autem animæ notissimæ sunt; intellectus, ratio, phantasia, memoria, appetitus, voluntas; denique universæ illæ, circa quas versantur scientiæ logicæ et ethicæ: sed in doctrina de ani- | ma, origines ipsarum tractari debent, idque physice, prout animæ innatæ sint, et adhæreant: usus tantum ipsarum, et objecta, illis alteris artibus deputantur. Atque in hac parte nihil egregii (ut nobis videtur) adhuc repertum est; quanquam desiderari eam haud sane dixerimus. Habet etiam pars ista de facultatibus animæ appendices duas ; quæ et ipsæ, quemadmodum tractantur, potius fumos nobis exhibuerunt, quam flammam aliquam lucidam veritatis: altera harum est doctrina de divinatione naturali; altera de fascinatione.

Divinationem ab antiquis, nec male, in duas partes divisam habemus; artificialem et naturalem. Artificialis ratiocinando, ex indicatione signorum, prædictionem colligit. Naturalis, ex ipsa animi præsensione interna, absque signorum adminiculis, præsagit. Artificialis duplex; altera argumentatur ex causis: altera ex experimentis tantum, cæca quadam auctoritate: quæ posterior, ut plurimum, superstitiosa est; quales erant ethnicorum disciplinæ circa inspectionem extorum, volatum avium, et similia. Etiam Chaldæorum astrologia solennior, non multo melior. At artificialis divinatio utraque inter diversas scientias spargitur. Habet astrologus prædictiones suas ex situ astrorum: habet etiam medicus suas, de morte ingruente; de convalescentia; de symptomatibus morborum superventuris, ex urinis, pulsibus, aspectu ægrotorum, et similibus: habet, et politicus, suas: "O urbem venalem, et cito perituram, si emptorem invenerit!" cujus vaticinii fides non diu morata est; impleta primum in Sylla, postea in Cæsare. Hujusmodi igitur prædictiones præsentis non sunt instituti, verum ad artes proprias remitti debent. Naturalis autem divinatio, ex vi scilicet interna animi ortum habens, ea demum est, de qua nunc agitur. Hæc duplex est; altera nativa; altera per influxum. Nativa hoc nititur suppositionis fundamento; quod anima in se reducta, atque collecta, nec in corporis organa diffusa, habeat ex vi propria essentiæ suæ aliquam prænotionem rerum futurarum; illa vero optime cernitur in somnis, ecstasibus, confiniis mortis; rarius inter vigilandum, aut cum corpus sanum sit ac validum. Hujusmodi vero status animi procuratur fere, aut adjuvatur ex

66

Unde

Fascinatio autem est vis et actus imaginationis intensivus in corpus alterius (vim enim imaginationis super corpus proprium ipsius imaginantis superius perstrinximus). In hoc genere schola Paracelsi, et ementitæ naturalis magiæ cultores, tam fuerunt immodici, ut imaginationis impetum et apprehensionem miracula patranti fidei tantum non exæquarint. Alii ad similitudinem veri propius accedentes; cum occultas rerum energias et impressiones, sensuum irradiationes, contagionum de corpore in corpus transmissiones, virtutum magneticarum delationes, acutius intuerentur; in eam opinionem devenerunt, quod multo magis a spiritu in spiritum (cum spiritus præ rebus omnibus sit, et ad agendum strenuus, et ad patiendum tener et mollis) impressiones, et delationes, et communicationes fieri poterint. increbuerunt opiniones, factæ quasi populares, de genio superiori, de hominibus quibusdam infaustis et ominosis, de ictibus amoris et invidiæ, et aliæ his similes. Atque huic conjuncta est disquisitio, quomodo imaginatio intendi et fortificari possit ? Quippe si imaginatio fortis tantarum sit virium, operæ pretium fuerit nosse, quibus modis eam exaltari, et seipsa majorem fieri detur? Atque hic oblique, nec minus periculose, se insinuat palliatio quædam et defensio maximæ partis magiæ ceremonialis. Speciosus enim fuerit prætextus, ceremonias, characteres, incantationes, gesticulationes, amuleta, et similia, non ex aliquo tacito aut sacramentali cum malis spiritibus contractu vires nancisci; sed eo pertinere tantum, ut imaginatio illius, qui his utitur, roboretur et exaltetur: quemadmodum etiam in religione, usus imaginum, ad mentes hominum in rerum contemplatione defigendas, et devotionum precantium excitandam, invaluit. Attamen mea talis est sententia; etiam si detur, vim imaginationis esse utique potentem, atque insuper ceremonias vim illam intendere et roborare; posito denique, quod adhibeantur ceremoniæ ad hanc intentionem sincere, atque tanquam remedium physicum, absque aliqua vel minima cogitatione de invitandis per ipsas auxiliis spirituum: haberi nihilominus debent pro illicitis, propterea quod sententiæ illi divinæ, adversus hominem propter peccatum latæ, repugnent et recalcitrent: "In sudore vultus comedes panem tuum." Siquidem magia ejus generis, egregios illos fructus, quibus Deus pretium laborem constituit, adipiscendos proponit, per paucas, easque faciles et minime operosas observantias.

Supersunt doctrinæ duæ, quæ ad facultates animæ | contemplationi forte animum adjecerunt, longius, inferioris, sive sensibilis, præcipue spectant, utpote quæ cum organis corporeis maxime communicant. Altera de motu voluntario: altera de sensu et sensibili. In priori harum, etiam alias satis jejune inquisita, unica pars fere integra deest. Etenim de officio et fabrica commoda nervorum et musculorum, et aliorum, quæ ad hunc motum requiruntur; quæque pars corporis quiescat, dum alia moveatur; tum quod hujusce motus rector, et quasi auriga sit imaginatio; adeo ut dimissa imagine, ad quam motus fertur, statim intercipiatur et sistatur motus ipse (ut cum deambulamus, si alia subeat cogitatio acris et defixa, continuo consistimus) et aliæ nonnullæ subtilitates non male in observationem et inquisitionem jam pridem venerunt. Quomodo vero compressiones, et dilatationes, et agitationes spiritus (qui proculdubio motus fons est) corpoream et crassam partium molem flectat, excitet, aut pellat, adhuc diligenter inquisitum et tractatum non est. Neque mirum, cum anima ipsa sensibilis hactenus potius pro entelechia et functione quadam habita sit, quam T substantia. At quando jam innotuerit, ipsam esse substantiam corpoream et materiatam, necesse est etiam, ut quibus nixibus aura tam pusilla et tenera, corpora tam crassa et dura in motu ponere possit, inquiratur. De hac parte igitur, cum desideretur, fiat inquisitio.

At de sensu et sensibili longe uberior et diligentior adhibita est inquisitio, tam in tractatibus circa ea generalibus, quam in artibus specialibus, utpote perspectiva, musica; quam vere nihil ad institutum : quandoquidem illa tanquam desiderata ponere non liceat. Sunt tamen duæ partes nobiles et insignes, quas in hac doctrina desiderari statuimus; altera de differentia perceptionis et sensus; altera de forma lucis.

Atque differentiam inter perceptionem et sensum, bene enucleatam, debuerant philosophi tractatibus suis de sensu et sensibili præmittere, ut rem maxime fundamentalem. Videmus enim, quasi omnibus corporibus naturalibus inesse vim manifestam percipiendi: etiam electionem quandam amica amplectendi, inimica et aliena fugiendi. Neque nos de subtilioribus perceptionibus tantum loquimur, veluti cum magnes ferrum allicit; flamma ad naphtham assilit; bulla bullæ approximata coit; radiatio ab objecto albo dissilit; corpus animalis utilia assimilat, inutilia excernit; spongiæ pars (etiam super aquam elevata) aquam attrahit, aërem expellit; et hujusmodi. Etenim quid attinet talia enumerare? Nullum siquidem corpus ad aliud admotum illud immutat, aut ab illo immutatur, nisi operationem præcedat perceptio reciproca. Percipit corpus meatus, quibus se insinuat percipit impetum alterius corporis, cui cedit: percipit amotionem alterius corporis, a quo detinebatur, cum se recipit : percipit divulsionem sui continui, cui ad tempus resistit: ubique denique est perceptio. Aër vero calidum et frigidum tam acute percipit, ut ejus perceptio sit longe subtilior, quam tactus humani; qui tamen pro calidi et frigidi norma habetur. Duplex igitur deprehenditur circa hanc doctrinam hominum culpa: alia, quod eam intactam et intractatam (cum tamen sit res nobilissima) plerunque reliquerunt: alia, quod qui huic

[blocks in formation]

quam par est, provecti sunt, et sensum corporibus omnibus tribuerunt; ut piaculum fere sit ramum arboris avellere, ne forte instar Polydori ingemiscat. At debuerant illi differentiam perceptionis et sensus, non tantum in comparatione sensibilium ad insensibilia, secundum corpus integrum, explorare (veluti plantarum et animalium) verum etiam in corpore ipso sensibili animadvertere, quid in causa sit, cur tot actiones expediantur, absque omni tamen sensu? Cur alimenta digerantur, egerantur; humores et succi, sursum, deorsum, ferantur; cor et pulsus vibrent; viscera, sua quæque opificia, sicut officinæ, producant; et tamen hæc omnia, et complura alia, absque sensu fiant? Verum homines non satis acute, qualis sit actio sensus, viderunt, atque quod genus corporis, quæ mora, quæ conduplicatio impressionis ad hoc requirantur, ut dolor vel voluptas sequatur? Denique differentiam inter perceptionem simplicem et sensum, nullo modo nosse videntur; nec quatenus fieri possit perceptio absque sensu. Neque enim hæc verborum tantum controversia est, sed de re magni prorsus momenti. De hac igitur doctrina (ut imprimis utili, et ad plurima spectante) melius inquiratur: quandoquidem etiam circa hanc rem inscitia tantum apud nonnullos ex antiquis philosophis potuerit, ut omnibus sine discrimine corporibus animam infundi putaverint: neque enim videbant, quomodo motus cum discretione fieri potuerit absque sensu; aut sensus adesse absque anima.

De forma lucis quod debita non facta fuerit inquisitio (præsertim cum in perspectiva strenue elaborarunt homines) stupenda quædam negligentia censeri possit. Etenim, nec in perspectiva, nec alias, aliquid de luce, quod valeat, inquisitum est. Radiationes ejus tractantur, origines minime. Sed collocatio demum perspectivæ inter mathematica, hunc ipsum defectum et alios similes peperit; quia a physicis præmature discessum est. Tractatio autem de luce, et causis ejus, in physicis rursus superstitiosa fere est, tanquam de re inter divina et naturalia media; adeo ut quidam ex Platonicis eam materia ipsa antiquiorem introduxerint. Cum enim spatium esset difflatum, id primum lumine, postea vero corpore impletum fuisse, vanissimo commento asseruerunt: quando tamen Scripturæ sacræ, massam cœli et terræ, tenebrosam, ante lucem creatam, diserte posuerint. Quæ vero physice et secundum sensum de ea tractantur, ea statim ad radiationes descendunt, ut parum physicæ inquisitionis circa hanc rem extet. Debuerant autem homines contemplationes suas submittere paulisper, et quid sit corporibus omnibus lucidis commune inquirere, tanquam de forma lucis. Etenim quam immensa est corporis differentia (si ex dignitate considerentur) inter solem et lignum putridum, aut squamas etiam piscium putridas? Inquirere etiam debuerant, quid tandem in causa sit, cur aliqua ignescant, et lucem ex se jaciant calefacta, alia minime? Ferrum, metalla, lapides, vitrum, ligna, oleum, sevum, ab igne, vel flammam vibrant, vel saltem rubescunt: at aqua, aër, acerrimo et tanquam furenti calore fervefacta, nihil tamen lucis adipiscuntur, nec splendent. Quod si quis hoc eo fieri putet, quod proprium sit ignis lucere, aqua

« PreviousContinue »