Page images
PDF
EPUB
[ocr errors]

tanti habetur (licet sit externum quiddam) ut etiam | debet, ut sit in usu communi: rursus, ut non sit illis alteris partibus, quæ graviores et interiores nimis delicata aut sumptuosa: deinde, ita conficividentur, anteponatur; eodem fere modo, in viro enda, ut si qua sit in animo virtus, eam exhibeat civili, conversatio, ejusque regimen (utcunque in maxime conspicuam; si qua deformitas, eandem exterioribus occupetur) si non summum, at certe suppleat et occultet: postremo, et super omnia, ne eximium locum invenit. Quale enim pondus habet sit nimis arcta, atque ita animum angustet, ut ejusvultus ipse, ejusque compositio? Recte poëta: dem motus in rebus gerendis cohibeat et impediat. Verum hæc pars scientiæ civilis de conversatione eleganter profecto a nonnullis tractata est, neque ullo modo tanquam desiderata reponi debet.

"Nec vultu destrue verba tuo."

Poterit enim quis vim orationis vultu labefactare, et plane prodere. Quin et facta, non minus quam verba, vultu pariter destrui possint, si Ciceroni credamus; qui, cum fratri affabilitatem commendaret erga provinciales, non in hoc eam potissimum sitam dixit, ut | aditus præberet ad se faciles, nisi etiam vultu ipso comiter accedentes exciperet. "Nil interest habere ostium apertum, vultum clausum." Videmus quoque Atticum, sub primum Ciceronis cum Cæsare congressum, bello adhuc fervente, diligenter et serio Ciceronem per epistolam monuisse, de vultu et gestu ad dignitatem et gravitatem componendis. Quod si tantum possit oris et vultus solius moderatio, quanto magis sermo familiaris, et alia, quæ ad conversationem pertinent? Atque sane summa et compendium decori et elegantiæ morum in hoc fere sita sunt, ut quasi æqua lance et propriam dignitatem et aliorum metiamur et tueamur: quod etiam non male expressit T. Livius (licet alii rei intentus) eo personæ charactere: "Ne," inquit, "aut arrogans videar, aut obnoxius: quorum alterum est alienæ libertatis obliti, alterum suæ." Ex contraria vero parte, si urbanitati et elegantiæ morum externæ impensius studeamus, transeunt illæ in affectationem quandam deformem et adulterinam. "Quid enim deformius quam scenam in vitam transferre?" Quinetiam, licet in excessum illum vitiosum minime prolabantur, temporis tamen nimium in hujusmodi leviculis absumitur, animusque ad curam ipsarum, magis quam oportet, deprimitur. Ideoque sicut in academiis, adolescentes literarum studiosi, at sodalium congressibus plus satis indulgentes, moneri soleant a præceptoribus, "Amicos esse fures temporis:" sic certe assidua ista, in conversationis decorum, animi intentio, magnum gravioribus meditationibus furtum facit. Deinde, qui primas adeo in urbanitate obtinent, et ad hanc rem unam quasi nati videntur, hoc fere habent, ut sibi ipsis in illa sola complaceant, et ad virtutes solidiores et celsiores vix unquam aspirent: quando e contra, qui sibi in hac parte defectus sunt conscii, decus ex bona existimatione quærunt: ubi enim adest bona existimatio, omnia fere decent; ubi vero illa deficit, tum demum a commoditate morum atque urbanitate subsidium petendum est. Porro, ad res gerendas, vix gravius aut frequentius reperias impedimentum, quam hujusce decori externi curiosam nimis observationem, atque illud alterum, quod huic ipsi inservit; nimirum, anxiam temporis atque opportunitatem electionem. Egregie enim Salomon: "Qui respicit ad ventos, non seminat; qui respicit ad nubes, non metit." Creanda siquidem nobis est opportunitas sæpius quam opperienda. Ut verbo dicamus, urbana ista morum compositio, veluti vestis animi est, et proinde vestis commoditates referre debet. Primum enim talis esse

CAPUT SECUNDUM.

Partitio doctrinæ de negotiis, in doctrinam de occasionibus sparsis, et doctrinam de ambitu vitæ. Exemplum doctrinæ de occasionibus sparsis, ex parabolis aliquibus Salomonis. Præcepta de ambitu vitæ.

DOCTRINAM de negotiis partiemur in doctrinam de occasionibus sparsis, et doctrinam de ambitu vitæ : quarum altera universam negotiorum varietatem complectitur, et vitæ communis tanquam amanuensis est; altera, ea tantum, quæ ad propriam cujusque fortunam amplificandam spectant, excerpit, et suggerit; quæ singulis pro intimis quibusdam rerum suarum tabellis aut codicillis esse possint. Verum antequam ad species descendamus, aliquid circa doctrinam de negotiis in genere præfabimur. Doctrinam de negotiis, pro rei momento, tractavit adhuc nemo; cum magna, tam literarum, quam literatorum, existimationis jactura. Ab hac enim radice pullulat illud malum, quod notam eruditis inussit; nimirum, eruditionem et prudentiam civilem raro admodum conjungi. Etenim si quis recte advertat, ex prudentiis illis tribus, quas modo diximus ad vitam civilem spectare, illa conversationis ab eruditis fere contemnitur, tanquam servile quiddam, atque insuper meditationibus inimicum. Quod vero ad illam de republica administranda; sane si quando rerum gubernaculis admoveantur eruditi, munus suum non incommode sustinent; verum ea promotio contingit paucis. De prudentia autem negotiandi (qua de nunc loquimur) in qua vita humana plurimum versatur, nulli omnino libri conscripti habentur; præter pauca quædam monita civilia in fasciculum unum aut alterum collecta, quæ amplitudini hujus subjecti nullo modo respondent. Etenim si libri aliqui extarent de hoc argumento, sicut de cæteris, minime dubitaverim, quin viri eruditi, aliquo experientiæ manipulo instructi, ineruditos, licet diutina experientia edoctos, longe superarent, et proprio illorum (quod dicitur) arcu usi, magis e longinquo ferirent.

Neque vero est cur vereamur, ne scientiæ hujus tam varia sit materia, ut sub præceptionibus non cadat: multo siquidem angustior est, quam illa reipublicæ administrandæ scientiæ; quam tamen apprime videmus excultam. Hujus generis prudentiæ apud Romanos, optimis temporibus, extitisse videntur nonnulli professores. Testatur enim Cicero moris fuisse, paulo ante sua secula, ut senatores, prudentia et rerum usu maxime celebres (Coruncanii, Curii, Lælii, et alii) statis horis in foro deambularent, ubi civibus copiam sui facerent et consule

66

promptu nihil habeas: adeo ut optimum semper fuerit, aliquid in præsentia, et e re nata, in excusationem tui adducere. Tertio, ut fiat prorsus responsio: responsio, inquam, non mera confessio, aut mera submissio, sed aliquid apologiæ et excusationis inspergatur: neque enim aliter tutum est facere, nisi apud ingenia valde generosa et magnanima; quæ rara admodum sunt. Sequitur posteriore loco, ut responsio sit mollis, minime præfracta aut aspera.

PARABOLA II.

"Servus prudens dominabitur in filium stultum ; et partietur hæreditatem inter fratres."

EXPLICATIO.

In omni familia turbata et discordi, semper exurgit aliquis servus, aut humilis amicus, præpotens, qui pro arbitro se gerat, ad lites familiæ componendas; cuique, eo nomine, et familia tota et dominus ipse sint obnoxii. Ille, si suam rem agat, familiæ mala fovet et aggravat; sin fidelis revera fuerit et integer, plurimum certe meretur: adeo ut etiam tanquam inter fratres haberi debeat, aut saltem procurationem hæreditatis accipere fiduciariam.

rentur, non de jurę, sed de negotiis omnigenis: | ciosam quandam defensionem meditari, cum in veluti de filia elocanda, sive de filio educando, sive de prædio coëmendo, de contractu, accusatione, defensione, aut alia quacunque re, quæ in vita communi interveniat. Ex quo liquet, prudentiam quandam esse consilium dandi, etiam in negotiis privatis, ex universali rerum civilium cognitione et experientia promanantem; quæ exerceatur quidem in casibus particularibus, extrahatur autem ex generali casuum consimilium observatione. Sic enim videmus in eo libro, quem ad fratrem conscripsit Q. Cicero "De petitione consulatus" (quem unicum a veteribus habemus, quantum memini, tractatum de negotio aliquo particulari) quanquam ad consilium dandum, de re tum præsenti, potissimum spectaret, plurima tamen contineri axiomata politica, quæ non usum solum temporarium, sed normam quandam perpetuam circa electiones populares præscribant. In hoc genere autem nihil invenitur, quod ullo modo comparandum sit cum aphorismis illis, quos edidit rex Salomon; de quo testatur Scriptura cor illi fuisse instar arenæ maris:" sicut enim arenæ maris universas orbis oras circundant, ita et sapientia ejus omnia humana, non minus, quam divina complexa | est. In aphorismis vero illis, præter alia magis theologica, reperies liquido haud pauca præcepta et monita civilia præstantissima, ex profundis quidem sapientiæ penetralibus scaturientia, atque in amplissimum varietatis campum excurrentia. Quoniam vero doctrina de occasionibus sparsis (quæ doctrinæ de negotiis portio est prior) inter desiderata reponimus, ex more nostro paulisper in illa immorabimur: atque exemplum ejusdem, ex aphorismis sive parabolis illis Salomonis desumptum, proponemus. Neque vero quis, ut arbitramur, nos merito sugillare possit, quod ex scriptoribus Sacræ Scripturæ aliquem ad sensum politicum trahamus: equidem existimo, si extarent commentarii illi Salomonis ejusdem, de natura rerum (in quibus “de omni vegetabili, a musco super murum ad cedrum Libani," itemque de animalibus, conscripsit) non illicitum esse, eos secundum sensum naturalem interpretari: quod idem nobis liceat in politicis.

EXEMPLUM PORTIONIS DOCTRINE DE OCCASIONIBUS
SPARSIS, EX PARABOLIS ALIQUIBUS SALOMONIS.

PARABOLA I.

"Mollis responsio frangit iram."

EXPLICATIO.

Si incendatur ira principis vel superioris adversus te, et tuæ jam sint loquendi partes, duo præcipit Salomon alterum ut fiat responsio, alterum ut eadem sit mollis. Prius continet tria præcepta. Primo, ut caveas a silentio tristi et contumaci : illud enim aut culpam totam in te recipit, ac si nihil habeas, quod respondere possis; aut dominum occulta iniquitatis insimulat, ac si aures ejus, defensioni licet justæ, non paterent. Secundo, ut caveas a re comperendinanda, neque tempus aliud ad defensionem postules : hoc enim aut eandem notam inurit, quam prius (nimirum dominum tuum nimia mentis perturbatione efferri) aut plane significat, te artifi

PARABOLA III.

"Vir sapiens, si cum stulto contenderit, sive irascatur, sive rideat, non inveniet requiem."

EXPLICATIO.

Monemur sæpius, ut congressum imparem fugiamus; eo sensu, ne cum potioribus decertemus. At haud minus utile est monitum, quod hic exhibet Salomon, Ne cum indigno contendamus. Iniqua enim prorsus sorte hæc res transigitur. Siquidem si superiores simus, nulla sequitur victoria; si superemur, magna indignitas. Neque juvat etiam, in hujusmodi contentione exercenda, si interdum veluti per jocum agamus, interdum cum fastu et contemptu. Nam quocumque nos vertamus, leviores inde efficiemur, neque commode nos explicabimus. Pessime autem fit, si hujusmodi persona, quacum contendimus (ut Salomon loquitur) aliquid affine habeat cum stulto; hoc est, si sit audaculus et temerarius.

PARABOLA IV.

"Sed et cunctis sermonibus, qui dicuntur, ne accommodes aurem tuam, ne forte audias servum tuum maledicentem tibi."

EXPLICATIO.

Primo

Vix credi possit, vitam quantum perturbet inutilis curiositas circa illas res, quæ nostra intersunt: nimirum, quando secreta illa rimari satagimus, quæ detecta et inventa ægritudinem quidem animo inferant, ad consilia autem expedienda nihil juvent. enim sequitur animi vexatio et inquietudo, cum humana omnia perfidiæ et ingratitudinis plena sint. Adeo ut, si comparari possit speculum aliquod magicum, in quo odia et quæcunque contra nos ullibi commoventur, intueri possemus, melius nobis foret, si protinus projiceretur et collideretur. Hujusmodi enim res, veluti foliorum murmura sunt, et brevi

[blocks in formation]

"Advenit veluti viator pauperies, et egestas quasi vixerant, carpebat) nomen continuo efflorescit, et vir armatus."

EXPLICATIO.

Eleganter describitur in parabola, quomodo prodigis et circa rem familiarem incuriosis, superveni- | ant naufragia fortunarum. A principio enim pedetentim et passibus lentis, instar viatoris, advenit obæratio et sortis diminutio, neque fere sentitur: At non multo post invadit egestas, tanquam vir armatus, manu scilicet tam forti et potente, ut ei amplius resisti non possit: cum apud antiquos recte dictum sit, necessitatem ex omnibus rebus esse fortissimum. Itaque viatori occurrendum, contra armatum muniendum.

PARABOLA VI.

laudes magis indies invalescunt: at viris malis (licet fama eorum, per gratiam amicorum et factionis suæ hominum, ad breve tempus manserit) paulo post fastidium nominis oboritur, et postremo laudes illæ evanidæ in infamiam, et veluti in odorem gravem et tetrum, desinunt.

PARABOLA IX.

"Qui conturbat domum suam, possidebit ventos."

EXPLICATIO.

Utile admodum monitum, de discordiis et turbis domesticis. Plurimi enim, ex dissidiis uxorum, aut exhæredationibus filiorum, aut mutationibus frequentibus familiæ, magna sibi spondent; ac si inde, vel animi tranquillitas, vel rerum suarum administratio

“Qui erudit derisorem, ipse sibi injuriam facit; et felicior, sibi obventura foret. Sed plerunque abeunt qui arguit impium, sibi maculam generat."

EXPLICATIO.

Congruit cum præcepto Salvatoris, ut non mittamus "margaritas nostras ante porcos." Distinguuntur autem in hac parabola actiones præceptionis, et reprehensionis; distinguuntur itidem personæ derisoris, et impii; distinguitur postremo id, quod rependitur. In priore enim rependitur opera lusa ; in posteriore etiam et macula. Cum enim quis erudit et instituit derisorem, jactura primum fit temporis; deinde et alii conatum irrident, tanquam rem vanam, et operam male collocatam; postremo derisor ipse scientiam, quam didicit, fastidio habet. At majore cum periculo transigitur res in reprehensione impii; quia non solum impius non auscultat; sed et cornua obvertit, et reprehensorem, odiosum sibi jam factum, aut confestim conviciis proscindit, aut saltem postea apud alios criminatur.

[blocks in formation]

spes suæ in ventos. Etenim, tum mutationes illæ, ut plurimum, non cedunt in melius; tum etiam perturbatores isti familiæ suæ, molestias varias, et ingratitudinem eorum, quos, aliis præteritis, adoptant et deligunt, sæpenumero experiuntur. Quin et hoc pacto rumores sibi progignunt non optimos, et famas ambiguas: neque enim male a Cicerone notatum est; Omnem famam a domesticis manare. Utrumque autem malum per ventorum possessionem eleganter a Salomone exprimitur: nam et expectationis frustratio, et rumorum suscitatio, ventis recte com parantur.

PARABOLA X.

"Melior est finis orationis, quam principium."

EXPLICATIO.

Corrigit parabola errorem frequentissimum, non solum apud eos, qui verbis præcipue student, verum etiam apud prudentiores. Is est, quod homines de sermonum suorum aditu atque ingressu magis sint soliciti, quam de exitu; et accuratius exordia et præfatiunculas meditentur, quam extrema orationum. Debuerant autem nec illa negligere, et ista, ut longe potiora, præparata et digesta apud se habere; revolventes secum, et, quantum fieri potest, animo prospicientes, quis tandem exitus sermonis sit futurus, et quomodo negotia inde promoveri et maturari possint. Neque hic finis. Quinimo non epilogos tantum, et sermonum. qui ad ipsa negotia spectant, egressus meditari oportet ; verum etiam et illorum sermonum cura suscipienda, quos sub ipsum discessum commode et urbane injicere possint, licet a negotio

prorsus alienos. Equidem cognovi consiliarios duos, viros certe magnos, et prudentes, et quibus onus rerum tunc præcipue incumbebat; quibus illud fuit perpetuum et proprium, ut quoties cum principibus suis de negotiis ipsorum communicarent; colloquia in rebus ad ipsa negotia spectantibus nunquam terminarent; verum semper aut ad jocum, aut aliud aliquid, quod audire erat volupe, diverticula quærerent; atque, ut adagio dicitur, "sermones marinas aqua fluviatili sub extremum abluerent." Neque hoc illis inter artes postremum erat.

PARABOLA XI.

"Sicut muscæ mortuæ fœtere faciunt unguentum optimum, sic hominem pretiosum sapientia et gloria, parva stultitia."

EXPLICATIO.

Iniqua admodum et misera est conditio hominum virtute præcellentium (ut optime notat parabola) quia erroribus eorum, quantumvis levissimis, nullo modo ignoscitur. Verum, quemadmodum in gemma, valde nitida, minimum quodque granulum, aut nubecula, oculos ferit, et molestia quadam afficit; quod tamen si in gemma vitiosiore repertum foret, vix notam subiret: similiter in viris singulari virtute præditis, minima quæque vitia statim in oculos et sermones hominum incurrunt, et censura perstringuntur graviore; quæ in hominibus mediocribus aut omnino laterent, aut veniam facile reperirent. Itaque viro valde prudenti parva stultitia; valde probo parvum peccatum; urbano et moribus eleganti, paululum indecori, de fama et existimatione multum detrahit. Adeo ut non pessimum foret viris egregiis, si nonnulla absurda (quod citra vitium fieri possit) actionibus suis immiscerent, ut libertatem quandam sibi retineant, et parvorum defectuum notas confundant.

PARABOLA XII.

subsannant: famam, ad quam principum consilia præcipue sunt componenda, ut salivam vulgi, et rem cito prætervolaturam, contemnunt: legum vim et auctoritatem, ut reticula quædam, quibus res majores minime cohiberi debeant, nil morantur: consilia et præcautiones in longum prospicientes, ut somnia quædam, et apprehensiones melancholicas, rejiciunt: viris revera prudentibus et rerum peritis, atque magni animi et consilii, dicteriis et facetiis illudunt: denique fundamenta omnia regiminis politici simul labefactant. Quod magis attendendum est, quia cuniculis et non impetu aperto, hæc res agitur: neque cœpit esse inter homines (prout meretur) suspecta.

[ocr errors][merged small][merged small][merged small]

Cum princeps talis fuerit, ut susurronibus, et sycophantis absque judicio faciles et credulas aures præbeat, spirat omnino, tanquam a parte regis, aura pestilens, quæ omnes servos ejus corrumpit et inficit. Alii metus principis rimantur, eosque narrationibus fictitiis exaggerant; alii invidiæ furias concitant, præsertim in optimos quosque: alii criminationibus aliorum proprias sordes et conscientias malas eluunt : alii amicorum suorum honoribus et desideriis velificant, competitores eorum calumniando et mordendo: alii fabularum argumenta, contra inimicos suos, tanquam in scena, componunt: et innumera hujusmodi. Atque hæc illi, qui ex servis principis ingenio sunt magis improbo. At illi etiam, qui natura probiores sunt et melius morati, postquam in innocentia sua parum præsidii esse senserint (quoniam princeps vera a falsis distinguere non novit) morum suorum probitatem exuunt, et ventos aulicos captant, iisque servilem in modum circumferuntur. "Nil enim" ut ait Tacitus de Claudio, "tutum est

"Homines derisores civitatem perdunt, sapientes apud principem, cujus animo omnia sunt tanquam vero avertunt calamitatem."

EXPLICATIO.

Mirum videri possit, quod in descriptione hominum, qui ad respublicas labefactandas et perdendas veluti natura comparati et facti sunt, delegerit Salomon characterem; non hominis superbi et insolentis; non tyrannici et crudelis; non temerarii et violenti; non impii et scelerati; non injusti et oppressoris; non seditiosi et turbulenti; non libidinosi et voluptarii; non denique insipientis et inhabilis; sed derisoris. Verum hoc sapientia ejus regis, qui rerumpublicarum conservationes et eversiones optime norat, dignissimum est. Neque enim similis fere est pestis regnis et rebuspublicis, quam si consiliarii regum, aut senatores, quique gubernaculis rerum admoventur, sint ingenio derisores. Hujus modi enim homines, periculorum magnitudinem, ut fortes videantur senatores, semper extenuant; iisque, qui pericula, prout par est, ponderant, veluti timidis insultant: consultandi et deliberandi maturas moras, et meditatas disceptationes, veluti rem oratoriam, et tædii plenam, et ad summas rerum nihil facientem,

indita et jussa." Atque bene Comineus; "Præstat, servum esse principis, cujus suspicionum non est finis, quam ejus, cujus credulitatis non est modus."

PARABOLA XIV.

"Justus miseretur animæ jumenti sui; sed miseri cordiæ impiorum crudeles."

EXPLICATIO.

Inditus est, ab ipsa natura, homini misericordiæ affectus nobilis et excellens ; qui etiam ad animalia bruta extenditur; quæ ex ordinatione divina ejus imperio subjiciuntur. Itaque habet ista misericordia analogiam quandam cum illa principis erga subditos. Quinetiam illud certissimum est, quod quo dignior est anima, eo pluribus compatiatur. Etenim animæ angustæ et degeneres hujusmodi res ad se nihil pertinere putant: at illa, quæ nobilior est portio universi, ex communione afficitur. Quare videmus, sub veteri lege haud pauca fuisse præcepta, non tam mere ceremonialia, quam misericordiæ institutiva: quale fuit illud, de non comedendo carnem cum sanguine

ejus, et similia. Etiam in sectis Essæorum et Py- | aliquo gravi, diligenter et caute attendat. Consuethagoræorum, ab esu animalium omnino abstinebant. verunt enim homines, postquam commotos contra Quod etiam hodie obtinet (superstitione inviolata) se principes suos senserint, partim ex dedecoris imapud incolas nonnullos imperii Mogollensis. Quin patientia, partim ne vulnus observando refricent, et Turcæ (gens licet et stirpe et disciplina crudelis partim ut tristitiam et humilitatem eorum principes et sanguinaria) brutis tamen eleemosynas largiri sui perspiciant, se a muneribus et functionibus suis solent; neque animalium vexationes et torturas subducere; quinetiam interdum ipsos magistratus fieri sustinent. Verum, ne forte hæc, quæ diximus, et dignitates, quas gerunt, in principum manus restiomnis generis misericordiæ patrocinari videantur, tuere. At Salomon hanc medendi viam, veluti salubriter subjungit Salomon impiorum misericordias noxiam, improbat; idque summa profecto ratione. esse crudeles. Eæ sunt, quando hominibus sceleratis Primo enim, dedecus ipsum nimis illa publicat; et facinorosis parcitur, justitiæ gladio feriendis: unde tum inimici atque invidi audaciores fiunt ad crudelior enim hujusmodi misericordia, quam cru- lædendum; tum amici timidiores ad subveniendum. delitas ipsa. Nam crudelitas exercetur in singulos: Secundo, hoc pacto fit, ut principis ira, quæ fortasse, at misericordia illa universum facinorosorum exerci- si non evulgaretur, sponte concideret, magis figatur, tum, concessa impunitate, in homines innocentes et veluti principio jam facto hominis deturbandi, in armat et immittit. præcipitium illius feratur. Postremo, secessus iste aliquid sapit ex malevolo, et temporibus infenso; id quod malum indignationis malo suspicionis cu

PARABOLA XV.

"Totum spiritum suum profert stultus; at sapiens mulat. Ad curationem autem pertinent ista. Primo, reservat aliquid in posterum."

EXPLICATIO.

Corrigit parabola præcipue (ut videtur) non hominum vanorum futilitatem, qui dicenda tacenda, facile proferunt: non parrhesiam illam, qua absque discrimine et judicio in omnes et omnia involant: non garrulitatem, qua ad nauseam usque aliis obstrepunt: sed vitium aliud magis occultum; nempe sermonis regimen minime omnium prudens et politicum; hoc est, cum quis ita sermonem (in colloquiis privatis) instituit, ut quæcunque in animo habeat, quae ad rem pertinere putet, simul et tanquam uno spiritu, et oratione continuata proferat. Hoc enim plurimum negotiis officit. Siquidem primo, oratio intercisa, et per partes infusa, longe magis penetrat, quam continuata; quoniam in continuata pondus rerum non distincte et sigillatim excipitur, nec per moram nonnullam insidet, sed ratio rationem, antequam penitus insederit, expellit. Secundo, nemo tam potenti et felici eloquentia valet, ut primo sermonis impetu eum, quem alloquitur, mutum et elinguem plane reddat; quin et alter aliquid vicissim respondebit, et fortasse objiciet: tum vero accidit, ut quæ in refutationem aut replicationem reservanda fuissent, præmissa jam et antea delibata, vires suas et gratiam amiserint. Tertio, si quis ea, quæ dicenda sunt, non simul effundat, sed per partes eloquatur, aliud primo, aliud subinde injiciens; sentiet ex ejus, quem alloquitur, vultu et responso, quomodo singula illum affecerint, quam in partem accepta fuerint; ut quæ adhuc restant dicenda, cautius aut supprimat aut excerpat.

PARABOLA XVI.

"Si spiritus potestatem habentis ascenderit super te, locum tuum ne dimiseris; quia curatio faciet cessare magna peccata."

EXPLICATIO.

Præcipit parabola, quomodo se quis gerere debeat, cum iram atque indignationem principis incurrerit. Præceptum duplex: primo, ut non dimittat locum suum: secundo, ut curationi, tanquam in morbo

caveat ante omnia, ne stupiditate quadam, aut etiam animi elatione, indignationem principis minime scntire, aut inde, prout debeat, affici, videatur: hoc est ut et vultum, non ad tristitiam contumacem, sed ad mostitiam gravem atque modestam componat: et in rebus quibuscunque agendis se minus solito hilarem et lætum ostendat: quin et in rem suam erit, amici alicujus opera et sermone apud principem uti, qui quanto doloris sensu in intimis excrucietur, tempestive insinuet. Secundo, occasiones omnes vel minimas sedulo evitet, per quas aut res ipsa, quæ indignationi causam præbuit, refricetur, aut princeps denuo excandescendi, et ipsum, quacunque de causa, coram aliis objurgandi, ansam arripiat. Tertio, perquirat etiam diligenter occasiones omnes, in quibus opera ejus principi grata esse possit; ut et voluntatem promptam redimendi culpam præteritam ostendat; et princeps suus sentiat, quali tandem servo, si eum dimittat, privari se contigeret. Quarto, culpam ipsam aut sagaciter in alios transferat; aut animo illam non malo commissam esse insinuet; aut etiam malitiam illorum, qui ipsum regi detulerunt, vel rem supra modum aggravarunt, indicet. Denique in omnibus evigilet, et curationi sit intentus.

PARABOLA XVII.

"Primus in causa sua justus: tum venit altera pars, et inquirit in eum."

EXPLICATIO.

Prima in unaquaque causa informatio, si paulisper animo judicis insederit, altas radices agit, eumque imbuit, et occupat; adeo ut ægre elui possit, nisi aut manifesta aliqua falsitas in materia informationis, aut artificium aliquod in eadem exhibenda deprehendatur. Etenim nuda et simplex defensio, licet justa sit et præponderans, vix præjudicium informationis primæ compensare, aut libram justitiæ semel propendentem ad æquilibrium reducere per se valet. Itaque et judici tutissimum, ut nihil, quod ad merita causæ spectat, prælibetur, priusquam utraque pars simul audiantur; et defensori optimum, si judicem senserit præoccupatum, in hoc potissimum (quantum dat causa) incumbere, ut versutiam ali

« PreviousContinue »