manarum etiam ex Zach. 1,8 seq. 3,1 seq. 4,1 seq. concluditur. Neque in sententia vel decreto vigilum v. 14 fatum continetur tõv Aɛ☎v Bouλzíov, uti contendunt Z. Keil; sed sententia haec satis declaratur ex munere et negotio angelorum quod ipse Daniel cap. 10 describit.

Nuntius ille coelo delapsus sententiam in arborem fert v. 11 « clamavit fortiter et sic ait: succidite arborem et praecidite ramos eius; excutite folia eius et dispergite fructus eius; fugiant bestiae quae subter eam sunt et volucres de ramis eius! v. 12 verumtamen germen radicum eius in terra sinite et alligetur vinculo ferreo et aereo in herbis quae foris sunt et rore coeli tingatur et cum feris pars eius in herba terrae; v. 13 cor eius ab humano commutetur et cor ferae detur ei et septem tempora mutentur super eum »!in v. 12 transitus fit ad rem designatam relicta metaphora, uti saepius adverti potest a tropo subito transiri ad locutionem propriam vel etiam tropum et rem misceri; cf. Ez. 31,11; 32,5. Matth. 22,13. Luc. 12,46 etc. Nam alligari vinculo ferreo et constringi arboris truncum ne fissuras agat et diffindatur, ut explicat Lengerke, satis est et ridiculum et superfluum; dein esse in herbis agri vel campi (hebr.) et rore irrigari de arboris stirpe et de ipsa arbore per se intelligitur neque id est arbori nocivum, at in ea rerum serie aliquid enuntiatur quod damnum et vastationem affert. In textu non legitur alligetur, sed : et in vinculo ferreo et aereo, in gramine campi, ita ut suppleri debeat sinite; Theodotionis versio non praebet tingatur, sed cubabit, quae vox ad antecedentia membra bene aptatur; Theod. in vinculo ferreo et aereo, in herba, in rore coeli zúλccerα pernoctabit. Regem amentia captum vinculis quoque esse constrictum plerique ex hoc loco colligunt (S. Hier. Theod. Mald. Sanct. Calm. Rohl.); alii vincula metaphorice explicant de ipsa amentiae conditione: sic ille morabitur in ferarum pascuis assidue, sic erit affixus feno in agris quasi eo in loco constrictus esset vinculis ferreis; atque eam vocem quandoque metaphorice usurpari certum est v. g. Ps. 115,16 dirupisti vincula mea, Iob 36,8 vinciri funibus paupertatis, Sap. 17,17 catena tenebrarum omnes erant colligati et nostro loco addi potest postmodum in v. 30 quo de amentia regis narratur nullam fieri vinculorum mentionem. Nihilominus priorem sententiam censeo veram. Furiosum enim et amentem quandoque vinculis esse constringendum patet; morbus quo rex laborabat revera aliquoties rabiem secum affert; reliqua membra v. 12 sensu proprio sunt intelligenda, uti patet et in v. 30 explicite statuitur. In exemplis allatis voce addita (paupertatis, tenebrarum) vel contextu, uti Ps. 115,16 statim usus vocis metaphoricus apparet;

at nihil tale in nostro loco. Neque tamen cogitandum est regem amentem continuo fuisse ligatum; sufficit verbis ut una alterave vice ob maiorem furorem sit vinculis innodatus.

Homines eo morbi genere correptos bestiarum escas devorare experientia comprobatum est1; unde regem herbas devorasse non est mirum vel eum, ut v. 30 dicitur, fenum ut bovem comedisse. Neque tamen id ita oportet concipi quasi contra naturam gramine vel feno, tamquam unico alimento per totum amentiae tempus fuerit sustentatus, uti aliqui veterum miraculum statuentes verba intellexerunt. Verbis sua stat veritas, si saepius gramine vel feno vescebatur; praeterea non inutile erit advertere 1 herbam latiorem habere significationem, ita ut olera et plantae quae ab hominibus comeduntur etiam ea voce comprehendantur; ita Gen. 1,29 ecce dedi vobis omnem herbam afferentem semen et universa ligna, ut sint vobis in escam; item Gen. 3,18. Ps. 104,14 hebr. Iste nisus et appetitus mores, ingenium, vivendi ac comedendi rationem bestiarum imitandi describitur in v. 13 cor eius mutabitur a corde hominis i. e. sensum et mentem rationemque hominis quasi exuet, induet autem cor, sentiendi appetendique modum ferae. Narratur puellam epilepsi laborantem hausto sanguine felis in amentiam incidisse qua se felem esse existimaret et felis vocem gestusque corporis et mures venandi studium assidue imitaretur (cf. Friedreich 1. c. p. 315); en eiusmodi puella dici potest cor hominis iam non habere, sed cor felis.

In ea autem conditione et cum corde ferino septem tempora transigere debebit rex. Temporis determinatio est vaga et indefinita; septem dicuntur, cum numerus septenarius tamquam numerus sacer ad opus Dei declarandum adhibeatur et in rebus sacris saepe usurpetur (cf. Gen. 21,28; 41,2 seq. 50,10. Ex. 12, 15; 29,30; 37,23. Lev. 8, 11.33; 13, 4 seq. 15,13; 23,15; 25,8 etc.). Idem numerus etiam apud Babylonios sacer habebatur; apparet v. g. in septem stellis, ex quibus septem dies hebdomadis nominantur, in septem portis inferi per quas Istar transit, in septem spiritibus etc. (cf. Lenormant, La magie chez les Chaldéens p. 17; Hommel, Die semitischen Voelker I p. 512; Tiele, Bab.-assyr. Geschichte p. 517. 525); immo adverti potest numerum septenarium in sculptis imaginibus saepe exhiberi; ita palma depingitur cum sep

1. Narrat v. g. Roesch a se visam esse feminam mente alienatam quae gramen comederit; « an dem Grasfressen ist Nichts zu markten und zu deuten, es ist ein auch jetzt noch, z. B. an einer Frau in der württembergischen Irrenanstalt in Zwiefalten, meinem früheren geistlichen Wirkungskreis, bei Geistesstörung beobachtetes Krankheitszeichen » (Zeitschrift der deutschen morgenländischen Gesellschaft, XV 1861 p. 521).

tem ramis; rami et folia arboris sacrae numero septenario determinantur; idem in aliis arboribus depingendis notatur (Schrader, Keilinschriften u. A. T. 2 ed. p. 21. 22). Quamdiu igitur rex eo morbo afflictus fuerit definiri nequit; id solum asseritur eum per longius tempus, quamdiu Deo placuerit ad poenam superbiae infligendam et ad regem erudiendum, iri punitum. Immo ex v. 22 donec scias... consequi videtur septem illa tempora etiam aliquo modo determinari regis arbitrio, i. e. eum afflictum iri donec maiestatem Dei animo humili agnoscat et veneretur; cf. v. 31.

A multis septem tempora explicantur totidem anni. Ita iam verterunt LXX καὶ ἑπτὰ ἔτη βοσκηθῇ σὺν αὐτοῖς, dum apud Theodotionem καιροί leguntur. Annos intelligunt S. Hier. ad v. 34; Vat. Mald. Sanct. Mar. Sa, Per. Lap. Men. Tir. Gord. Calm. Loch, Palmer, Hitz. Z.; pro qua acceptione aliqui (Calm. Hitz. Z.) provocant ad 7,25 et 12,7. 11; censent scil. tempus et tempora et dimidium temporis ibi determinari numero dierum mille ducentorum nonaginta; quo numero tres anni et annus dimidius circiter exprimuntur; unde concludunt tempus poni pro anno. At nullo modo constat vatem dictionem illam voluisse explicare in 1290 diebus. Quare haec acceptio omnino manet incerta. Alii, uti iam S. Ephr. Chrys. Theod. tres annos cum dimidio malunt intelligere, annum scil. dividi in duo tempora hiemem et aestatem; « septem igitur huiuscemodi partes tres annos cum dimidio perficiunt » (Theod.); idem proponit Clarius provocans ad morem Persarum qui annum aestate et hieme descripserint; eidem sententiae calculum adiicit Brunengo II p. 338 («< atteso che in Caldea l'anno dividevasi in due sole stagione, inverno e state; Harris Rule, Oriental Records p. 225 »). Alii tempus tribus mensibus definiunt, unde 7 tempora menses 21 efficiunt; alii 7 tempora septem menses, vel etiam solum septem hebdomades explicari posse censent (cf. Lap. Calm. Troch. Z.). Verum si attenditur ad usum numeri septenarii, ad notionem plane indeterminatam temporis, et ad v. 22, consultius erit affirmare tempus amentiae ratione quadam designari symbolica, qua sanctum Dei consilium exprimi statuatur.

Quo autem consilio calamitas illa immittatur exponitur v. 14 « in sententia vigilum decretum est et sermo sanctorum et petitio, donec cognoscant viventes quoniam dominatur Excelsus in regno hominum et cuicumque voluerit dabit illud et humillimum hominem constituet super eum »; - ex lege parallelismi verte in decreto vigilum nuntius et in effato sanctorum (legitur in codd. etiam ) postulatio i. e. nuntius iste affertur ex statuto angelorum et sancti instanter decretum istud postularunt; ex eadem lege colligitur vigiles et sanctos nominari eosdem; cf. v 10. Cur autem illi custodes qui singulis provinciis sunt praepositi (10,13 seq.) eiusmodi sententiam in regem a

DANIEL. -- 10.

Domino expetierint, declaratur i. e. ad eam rem ut cognoscant viventes etc.; bene gr. va yvootv; desiderant scil. ut Dei gloria et maiestas innotescat gentibus; id vero fit si rex Dei potentiam in se experitur et agnoscit eamque palam praedicat; quare ipse doceri debet Deum auferre posse et regnum et mentem, restituere autem ei qui humiliter de se sentiens dominium Dei supremum profitetur. Proinde rex reipsa discere debebit Deum superbis resistere, humilibus autem dare gratiam; vide v. 22. 31. Explica super eum quod male versum est pro super id, scil. super regnum; gr. in' aùtòv (Baciλeíav). Cum Babyloniorum religione genii tutelares sat multi crederentur exsistere quorum variae effigies in monumentis quoque recenter repertis visuntur, sermo nuntii illius coelitus delapsi ita conformatur, ut rex quantum satis erat eum capere et intelligere potuerit.

Somnio exposito rex eius poscit interpretationem v. 15 « hoc somnium vidi ego Nabuchodonosor rex; tu ergo Baltassar interpretationem narra festinus, quia omnes sapientes regni mei non queunt solutionem edicere mihi; tu autem potes quia spiritus deorum sanctorum in te est»! tale somnium, adeo scil. mirum, multiplex, plenum aenigmatis vidi; festinus in textu non legitur neque apud Theodotionem. Danielem divinis donis ornatum profitetur, sed modo idololatriam sapiente; cf. v. 6. Textus LXX in hac parte multum a chald. recedit; quare S. Hier. monet : « unde iudicio magistrorum Ecclesiae editio eorum in hoc volumine repudiata est et Theodotionis vulgo legitur quae et hebraeo et ceteris translatoribus congruit. Unde et Origenes in nono stromatum volumine asserit se quae sequuntur ab hoc loco (scil. 4,6) in propheta Daniele non iuxta LXX interpretes qui multum ab hebraica veritate discordant, sed iuxta Theodotionis editionem disserere ».

b) Interpretatio somnii 4, 16-24.

Somnio audito Daniel apparet tremefactus; illustratus scil. a Deo quid regi immineat cognoscit et miseranda regis sorte tangitur dolens quod tam dira regi portenderentur (Lap.); unde attonitus haeret nec statim annuntiat regi eventum adeo infaustum. Eum terreri rex advertit et formidare; quare animum ei addit monens ne interpretatione somnii concipiat metum; quibus verbis rex simul declarat nihil esse pro ipso periculi quidquid tandem dicendum sibi esse existimaverit. Alias enim saepe fit ut vates qui infausta nuntiat reddatur exosus et iram vindictamque potentium incurrat (cf. 3 Reg. 22,26 seq.). Quae autem erat regis babylonii superbia et tyrannis, dubitari poterat num

animo pacato suam auditurus esset reprehensionem et sortem adeo ignominiosam. Quare Daniel prudenter aliquam nectit moram seseque turbatum ac perterritum esse manifestat, ut rex se infausta quoque velle audire palam edicat vel ut ipso Danielis habitu eius animus iam ad nuntium tristem praeparetur audiendum; v. 16 « Tunc Daniel cuius nomen Baltassar coepit intra semetipsum tacitus cogitare quasi una hora et cogitationes eius conturbabant eum; respondens autem rex ait: Baltassar, somnium et interpretatio eius non conturbent te! respondit Baltassar et dixit: domine mi, somnium his qui te oderunt et interpretatio eius hostibus tuis sit »! citer per unam horam, ita y

verte: tunc Daniel obstupuit cirvertunt etiam LXX et Theodotio cum S. Hier. et ita vertendum esse etiam recentiores aliqui affirmant (Troch. Hitz. Z. Meinhold etiam G. Rawlinson, Herodotus II p. 282), dum alii vocem eo sensu accipiunt quo 3,6 adhibetur : quasi per unum momentum (Rohl. Keil). Sed si solum per unum momentum haesit obstupefactus, non explicatur, cur rex necessarium duxerit eum exhortari eique animum addere ne timeat enarrare somnium. Longior momento mora requiritur, ut rex animum Danielis esse cogitationibus terrefactum advertat. At ex altera parte spatium fere unius horae quo Daniel tacitus coram rege constiterit etiam a probabilitate alienum est. Verum quidem est notionem horae apud veteres non adeo fixam certamque esse, quia unumquemque diem et longiorem et breviorem i. e. tempus ab ortu solis usque ad occasum horis duodecim dividebant. Quare vox etiam flecti potest ad notionem alicuius morae vel generatim alicuius partis temporis. Adde hebr. ¬ et aram. ¬ etiam usurpari notione pronominis indefiniti aliquis, quidam (cf. 2,31; 6,18. Esdr. 4,8) et fere ita ut articulo indefinito exprimi posse videatur; igitur merito vertere poteris per aliquam moram, per aliquod tempus (cf. Calm. Ros. Ges. Thes. p. 1456). Daniel suo responso iam clare indicat dira quaedam pro rege portendi, cum dicat: somnium et id quod eo significatur potius eveniat inimicis tuis et osoribus!

Iam Daniel prius v. 17. 18 fere iisdem verbis somnium incipit repetere, ut ostendat id bene a se esse perceptum, qua re ipsa quoque explicatio redditur magis efficax et certa quia audit rex eam minime ferri de re vaga vel non satis percepta; v. 17 « arborem quam vidisti sublimem atque robustam cuius altitudo pertingit ad coelum et aspectus illius in omnem terram, v. 18 et rami eius pulcherrimi et fructus eius nimius et esca omnium in ea, subter eam habitantes bestiae agri et in ramis eius commorantes aves coeli »; cf. v. 8. 9; hic solum dicitur in omnem terram, non ad terminum omnis terrae, uti v. 8; in v. 18 legitur habitat bestia agri pro un in v. 9; pariter