non pervenerunt ad magnum Deum, quia Deus elegit humiles ut totum Deo attribuerent. Talis fuit beatus Stephanus, et ideo magna operatus est: unde signatur in Ecclesiastico per Eliseum, de quo dicitur (1): In vita sua fecit monstra, et in morte mirabilia operatus est. Ad memoriam beati Stephani sex mortui sunt resuscitati, praeter quos in vita sua suscitavit. In translatione sua ultima legitur, quod Theodosius imperator romanus habuit filiam possessam a daemone, qui dixit, quod numquam exiret, nisi per beatum Stephanum, qui fuit in civitate Constantinopoli: et dixerunt illi, quod ponerent puellam in navi. Et dixit daemon: Faciam periclitari navem. Tunc illi timentes periculum non audebant ipsam ponere in navi; et tunc misit imperator ad patriarcham Constantinopolitanum, rogans ut daret ei corpus beati Stephani. Qui respondit: Libenter, dummodo reddatis nobis corpus beati Laurentii; et tunc impetravit imperator a Papa, ut pro corpore beati Stephani redderent corpus beati Laurentii. Et cum apportatum est corpus beati Stephani, voluerunt ipsum ponere in tumbam beati Laurentii. Et dixit Papa, quod non poneret manum in removendo corpus beati Laurentii, sed quod ipsi accederent et sumerent corpus. Cum aperuissent sepulchrum, et vellent accipere corpus beati Laurentii, facti sunt omnes coeci. Tunc fecerunt votum beato Laurentio, quod corpus ejus non removerent, et redditus est eis visus. Postea cum vellent ponere corpus beati Stephani intra, corpus beati Laurentii secessit, et dedit locum beato Stephano. Fuit igitur mirabilis virtutis.

Secundo fuit mirabilis veritatis. Ille autem est mirabilis veritatis, in cujus opere simul concurrunt claritas exempli exterioris, et simplicitas oculi interioris. Opus enim veritatis, est opus claritatis. Unde in Joan. (2): Qui male agit, odit lu

(1) Cap. 48, v. 15.

(2) Cap. 3, v. 20, 21; Vulg. Omnis enim qui male agit, odit lucem, et non venit ad lucem, ut non arguantur opera ejus. Qui autem facit veritatem, venit ad lucem, ut manifestentur opera ejus, quia in Deo 'sunt facta.

cem. Sequitur: Qui bene agit, venit ad lucem ut manifestentur opera ejus, quoniam in Deo facta sunt. Et propter hoc dicit Dominus Apostolis (1): Sic luceat lux vestra coram hominibus, ut videant opera vestra bona, et glorificent patrem vestrum, qui in coelis est. Hypocritae autem faciunt opera sua, ut videantur ab hominibus, et ideo evanescunt. Et propter hoc cum claritate operis oportet quod adsit simplicitas oculi. Ideo dicit Dominus (2): Attendite ne justitiam vestram faciatis coram hominibus, ut videamini ab eis. Debes facere bonum in occulto quantum ad te, sed in publico quantum ad aedificationem proximi. Beatus Stephanus magnae fuit veritatis, ergo et magnae virtutis. Quaedam (3) fuit mulier nomine Petronia (4), quae diu fuerat afflicta aegritudine, et omnia quae habebat expenderat in medicinis. Et narrat Augustinus lib. (5) de Civit. quod invenit quemdam Judaeum magicis artibus imbutum, qui consulit ei, quod faceret cingulum de capillis suis, et poneret annulum quemdam (6) in cingulo et portaret ad renes, et sic curaretur. Et cum non posset curari, audivit, quod beatus Stephanus multa miracula faceret: multum devota cogitavit ire ad templum beati Stephani. Et cum iret in via vidit annulum illum jacere in terra, et statim cogitavit quod ruptus esset cingulus et quod annulus esset fractus: respexit et vidit annulum integrum. Hoc autem fecit beatus Stephanus, qui voluit quod sine omni superstitione intraret templum, et hoc potuit veritas fidei. Sed multi in superstitione sua efficiuntur stulti. Audivi de quodam, qui voluit esse expertus in alchymica, factus est stultus: unde ista curiosa non sunt dicenda pueris, quia animae puerorum seducuntur, sicut quod puer efficitur strabo, quando lucerna est ex adverso.

(1) Matt. 5, v. 16.

(2) Matt. 6, v. 1.

(3) Vide S. August. vol. 7, col. 670, n. 21, edit. Venet. 1730.

(4) Mss. habet: Petronica.

(5) 22, cap. 8.

(6) Codex habet: quoddam.

Tertio fuit beatus Stephanus mirabilis virtutis quia mirabilis fuit sanctitatis. Mirabilis sanctitas est in cujus opere simul concurrunt puritas innocentiae, et austeritas vitae: sed beatus Stephanus habuit puritatem innocentiae quia innocens est, qui in omnibus divinae legi consentit, et facit quae divina lex praecipit, quia non auditores tantum, sed factores verbi Dei justificabuntur (1). Oportet igitur habere puritatem innocentiae, et cum hoc requiritur austeritas vitae. Et secundum hoc dicit Joannes Baptista: Agite dignos fructus poenitentiae. Jam securis ad radicem arboris posita est, omnis arbor quae non facit fructum abscidetur, et in ignem mittetur (2). Christus asperrimam duxit vitam, similiter Joannes Baptista et omnes sancti, similiter et beatus Stephanus, et ideo mirabilis fuit sanctitatis. Unde multa miracula fecit. Unde etiam narrat Augustinus (3), quod contigit (in) Cappadocia, quod homo habebat quatuor filios et tres filias; Mortuus est pater; filii autem non reverentes matrem injuriati sunt ei: mulier impatiens maledixit eis, et pro peccato commisso filii ejus agitabantur continuo tremore. Postea duo ex illis, scilicet unus filius et una filia verecundati exiverunt propriam terram, et die Paschatis venerunt in ecclesiam beati Stephani, in qua celebrabat beatus Augustinus, et visi sunt toti populo ita trepidare. Accessit filius ad altare et ibi coepit obdormire, et cum evigilatus est, non trepidabat. Hoc videns populus cantabat laudes Domino. Tunc beatus Augustinus jussit ipsum reservari usque in crastinum, et quaesivit ab eo, si causam sciret infirmitatis suae. Et cum dixisset ei causam, narravit beatus Augustinus miraculum toti populo et secundo, maledictionem per peccatum inflictam. Beatus Stephanus qui fuit innocens et tamen

(1) Ad Rom. 2, v. 13.

(2) Luc. 3, v. 8, 9; Vulg. Facite ergo fructus dignos poenitentiae.... jam enim securis ad radicem arborum posita est. Omnis ergo arbor non faciens fructum bonum excidetur, et in ignem mittetur.

(3) Edit. Venet. cit., col. 671.

valde poenitens, fecit propitiari peccatis alienis. Fuit igitur mirabilis sanctitatis.

Quarto fuit miri amoris. Mirabilis autem amor est in quo simul concurrunt rigor severitatis et dulcor benignitatis. Tales fuerunt sancti, qui habuerunt zelum cum pietate Dei. Psal. (1): Exultabunt sancti in gloria, laetabuntur in cubilibus suis. Exaltationes Dei in gutture eorum, et gladii ancipites etc. Ad faciendam etc. Talis fuit Moyses, Elias et Matthathias qui inulti sunt injurias Dei. Sed oportet quod judicium concomitetur pietas, quia judicium sine misericordia fiet ei, qui non fecit misericordiam (2). Sed in beato Stephano fuit magna benignitas, quia positis genibus orabat dicens (3): Domine, ne statuas illis hoc peccatum, quia nesciunt quid faciunt (4); et in Matth. (5): Estote perfecti sicut pater vester coelestis, qui solem suum facit oriri super justos et injustos (6). Item in eodem (7): Diligite inimicos vestros, benefacite etc. Mirabilis enim caritatis fuit beatus Stephanus, quia cum zelo habuit maximam compassionem, et in hoc imitator fuit Christi, qui cum apprehenderetur a Judaeis, sanavit auriculam servi. Hoc etiam docet fides christiana et beatus Stephanus lapidatus.

(1) 149, v. 5, 6, 7.

(2) Jacob. 2, v. 13.

(3) Actor. 7, v. 59; Vulg. Domine, ne statuas illis hoc peccatum. Et cum hoc dixisset, obdormivit in Domino.

(4) Luc. 23, 34; Vulg. non enim sciunt quid faciunt.

(5) Cap. 5, v. 48.

(6) Matth. 5, v. 45.

(7) Cap. 5, v. 44, et Luc. 6, v. 27.

CAPUT VI.

Quatuor specimina variantium, seu convenientiae et disconvenientiae editi operis de Illuminationibus Ecclesiae in Hexaemeron cum mss. Codicibus conlati. Quintum specimen additur, in quo variantes mss. adhibentur ad ejus editionem castigandam.

Istius operis, quod apud nomenclatores et mss. codices pluribus occurrit inscriptum titulis, ex his eum nunc retinemus Illuminationum Ecclesiae in Hexaemeron, quo Romani editores illud praenotarunt tomo primo editionis a se curatae. Opus praeclarum, nobile, insigne, antiqua monumenta testantur; ac permulti etiam recentioris aetatis scriptores, qui de philosophicis tractant, doctrinam in illo contentam saepenumero usurparunt. Idque quamvis hoc opus e calamo Bonaventurae non exierit, sed ex ipsius ore dicentis ab auditoribus exceptum fuerit. Quod si tanti, ac merito, habitum et habetur ex ore dicentis reportatum, quanti faciendum si ipsemet Bonaventura proprio calamo scripsisset? Haberemus profecto opus immensum, cujus laus superior esset ore mortalium (1), ac tanta arte divinitus compositum, ut supra ipsum nihil (2).

Quanta porro aviditate Bonaventura audiretur, cum collationes, in hoc opere contentas, super primum capitulum Geneseos

(1) Elogium quod Joannes Gerson Itinerario S. Bonaventurae tribuit, in epistola Lugdunum missa ad quendam fratrem Minorem.

(2) Elogium Breviloquio et Itinerario S. Bonaventurae tributum ab eodem Gersonio in epistola de libris legendis.