quaestioni. Festine scribenti haud vacat modo, hujus opusculi mss. codices recensere. Sufficiat igitur duos tantum indicare, unum nempe Universitatis Cantabrigensis, Mm. V. 33 signatum, ac saeculo xii exeunte vel x ineunte descriptum : alterum Parisiensem, Regiae collectionis 3745, saec. x ineunte exaratum.

Quaestio tertia versatur circa opusculum, cujus titulus: Summa de essentia, et invisibilitate et immensitate Dei. Non modo Bonaventurae tribuitur, sed etiam Hieronymo, Augustino, Ambrosio et Anselmo, atque ex libro Eucherii Lugdunensis episcopi de formulis spiritualis intelligentiae sumptum dicitur. Ejus auctorem dubium agnoscunt Bonaventuram Romani editores, Waddingus, Oudinus, Sbaralea et Bonelli. Veneti editores laudato Eucherio indubie adscribunt. Ego autem extra litem pono Bonaventuram et Anselmum, quibus antiquiores codices reperi duos, quorum alter est bibliothecae Carnotensis, olim signatus n. 7, modo 66, quem manuscriptorum catalogu sejusdem bibliothecae, an. 1840 impressus, saeculo vi exaratum putat, sed certe saeculo x recentiorem nemo dixerit. Hoc in codice opus S. Augustino inscribitur, et fusius est quam editum sub S. Bonaventurae nomine, ac iisdem verbis desinit quibus apud Augustinum, in appendice tom. 8, col. 72, edit. Venet. an. 1733. Codex alter est bibliothecae Albiensis, sub n. 43 moderni catalogi, an. 1849 impressi, recensitus, cujus catalogi auctor codicem illum saeculo IX vel x scriptum judicavit (1). In eo, opus de quo agimus, desinit ut in codice Carnotensi. Codicem utrumque multas variantes continere patuit conferenti.

Ex his porro tribus solutis quaestionibus, quae opera tria S. Bonaventurae certissime auferunt, lector animadvertet, nobis summo studio esse unius veritatis detegendae, ac nullatenus velle Bonaventuram nostrum alienis ornare operibus, cum certum sit, sanctos Ecclesiae Doctores alienis scriptis coli et decorari non posse.

(1) Catalogue géneral des Mss. des Bibliothèques publiques des Departements, t. 1, p. 490.

CAPUT VIII.

Opera quaedam mutila Sancti Bonaventurae,
quae inventis manuscriptis codicibus

complentur.

I.

Sermones de septem donis Spiritus Sancti, quos pater Bonelli in Supplementi tomo tertio a col. 419 ad 494, unius tantum codicis ope, a patre Joanne Hyacintho Sbaralea in tabulario Asisiensi reperti, primus edidit, opus constituunt valde mutilum tribus de causis. Primo nimirum, quia non omnes refert sermones et collationes de septem donis Spiritus Sancti, a S. Bonaventura tempore quadragesimali habitos. Secundo quia sermones editi, exordio carent. Tertio quia, etsi exordio non carerent, adhuc tamen valde contractiores sunt, quam a S. Bonaventura habiti non modo, verum etiam quam in aliis mss. codicibus inveniuntur descripti. Eos siquidem tam completiores et fusiores ego reperi, ut editi a Bonelli, vix dimidiam partem referant materiae, quam nos daturi sumus in nova eorumdem editione. Sunt enim in detectis mss. codicibus numero plures, fusiores, et exordium singuli praeferentes. Quod ut pateat, eorum indiculum ter damus, prout scilicet iidem habentur in Supplemento, in codice quodam Gallico, et in alio Anglicano.

1.

Sermones de septem donis Spiritus Sancti

editi in Supplemento ad normam codicis Asisiensis.

1. Scrmo proemialis, incipit : « Hortamus vos 'ne in vacuum gratiam Dei recipiatis. 2 Cor. 6, 1. Hortatur nos Apo

stolus in his verbis ad gratiam recipiendam, custodiendam et multiplicandam. »

2. Sermo de dono timoris, incip. « Venite filii audite me, timorem Domini docebo vos. Psal. 33, 12. [Invitat

Dominus in his verbis filios "gratiae Dei et adoptio

nis ad addiscendam lectionem timoris Domini. >>> 3. Sermo de dono pietatis, incip. « Exerce teipsum ad pietatem: nam corporalis exercitatio..... et futurae. 1 Tim. 4, 7,

8. Ostendit Apostolus in his verbis duplex exercitium quod convenit homini, corporale scilicet et spirituale.» 4. Sermo de dono scientiae, incip. « Deus qui dixit de tenebris lumen splendescere, ipse. . . . in facie Jesu Christi. 2 Cor. 4, 6. In his verbis notatur donum scientiae quantum ad antecedentia et consequentia. Antecedentia sunt duo, scilicet lumen innatum et lumen infusum scilicet fidei. »

5. Sermo de dono fortitudinis, incip. « Mirabilis Deus in sanctis suis, Deus Israel ipse dabit virtutem et fortitudinem plebi suae. Psal. 67, 36. In his verbis describitur donum fortitudinis, vel donum Spiritus Sancti divinitus datum etc. >>

et

6. Sermo de dono consilii, incip. « Quaesivit lanam et linum, operata est consilio manuum suarum. Prov. 31, 13. Describitur hic donum consilii quantum ad duo, scilicet quantum ad actum exstrinsccum et praevium etc. »

7. Sermo de dono intellectus, incip. « Benedicam Dominum qui tribuit mihi intellectum. Psal. 15, 7. In his verbis explicatur donum intellectus a Spiritu Sancto datum quantum ad duo, scilicet quantum ad suscipientis humilem gratitudinem. . . . . et quantum ad dantis liberalem diffusionem. >>

8. Sermo de dono sapientiae, incip. « Si consurrexistis cum Christo, quae sursum

.

non quae super terram.

Ad Coloss. 3, 1, 2. In his verbis hortatur nos Apostolus adipisci donum verae sapientiae. »

2.

Iidem sermones cum quibusdam aliis in codice Gallico contenti.

gratia in labiis tuis. . . . . Secundum verbum dirigitur

ad Dominum nostrum. »

2. Sermo de dono timoris. « Venite filii audite me..... Audi tacens et pro reverentia..... Verbum ultimum describitur in Ecclesiastico. »

3. Sermo de dono pietatis. -<<Exercere teipsum ad pietatem... Verba ista sunt in prima epistola ad Timoth.. »

4. Sermo de dono scientiae.« Deus qui dixit de tenebris lucem splendescere... Qui corripit gentes non arguet... David dicit quod magnus doctor scientiarum Deus est..... » 5. Sermo de dono fortitudinis. -«Mulierem fortem quis inveniet. . . . . Sicut turris David collum tuum..... Verbum ultimum scribitur in Cantic. (1) »

6. Sermo in annuntiatione dominica (2). — « Mulierem fortem...

(I) In hoc exordio agit de B. Virgine, quam commen lari ait, primo, a spiritualis fortitudinis roboratione; secundo, a supernaturalis conceptus foecunditate; et tertio, a salutaris consilii discretione.... De dono fortitudinis dicemus hodie, de privilegio foecunditatis cras in mane, et de dono consilii cras in sero. "

(2) In hoc sermone agit, ut promiserat, de privilegio foecunditatis B. M. V.

Ora pro nobis quia mulier sancta es. Verbum ultimum fuit verbum sacerdotum ad Judith. »

7. Collatio de B. Maria. - << Mulierem fortem..... Sapientia ubi invenitur..... Job facit quaestionem. »

8. Sermo de dono consilii. — « Quaesivit lanam et linum. Videte quod hic Spiritus Sanctus describit donum consilii. »

9. Sermo de dono intellectus.

<< Benedicam Dominum qui

tribuit mihi..... Audiens sapiens sapientiam..... Sa

lomon in secundo verbo ostendit. >>

10. Sermo in coena Domini. -«Vidi et ecce in medio throni... Misit servum suum... Verbum secundum est in Luca. »

11. Sermo de mysterio redemptionis nostrae. — « Vidi et ecce agnus..... Adeamus cum fiducia..... Thronus gratiae Virgo Maria, thronus misericordiae crux Christi..... >> 12. Sermo de dono sapientiae. — « Si consurrexisti cum Christo... Fili, concupiscens sapientiam..... Ecclesiastic., ubi ostenditur qualiter..... »

13. Sermo de dono, merito et praemio.

<< Tene quod habes,

ne alius accipiat coronam tuam. In hoc verbo tanguntur tria, donum, meritum et praemium.»><

3.

Iidem sermones de septem donis Spiritus Sancti,

cum quibusdam aliis, a quodam Codice in Anglia asservato comprehensi.

Codex est membranaceus, in 4o, saeculi XIII, folior. 416, quorum ordo turbatus fuit a compactore. Sermones Bonaventurae inscribuntur a prima manu, sequenti modo:

1. << Sermo in prima dominica Quadragesimae fratris Bonaventurae. Relinquit eum diabolus, et ecce angeli accesserunt, et ministrabant ei. Relinquite infantiam, et vivite, et ambulate per viam prudentiae. Prov. 9, 6. Sicut enim