mirabilia notari possunt. Septem quidem in transubstantiatione sive panis conversione, septem in accidentium remansione, septem in corporis integritate et septem in cibi veritate.

Primo igitur in transubstantiatione sunt septem mirabilia. Licet enim panis transubstantietur in Christi corpus, tamen ibi nihil generatur, nihil corrumpitur, nihil alteratur, nihil augetur, nihil minuitur, nihil localiter mutatur, nihil annihilatur.

<< In accidentium autem remansione similiter septem videntur mirabilia. Licet enim accidentium esse sit in subjecto esse, tamen hic, post transubstantiationem, accidentia sine subjecto subsistunt, sine subjecto agunt, sine subjecto sensum mutant, sine subjecto alimentum praestant, sine subjecto franguntur, sine subjecto alterantur, sine subjecto localiter moventur.

In corporis vero integritate similiter sunt septem mirabilia. Licet enim in hoc Sacramento sit totum corpus Christi integrum, tantum, quantum coelos ascendit, et ad dexteram Dei patris sedet, et in fine saeculi ad judicium est venturum, tamen sub tam parvi sacramenti specie et qualibet ejus parte totaliter continetur, nec circumscribitur, nec ipsi speciei configuratur, nec contiguatur, nec commensuratur, nec consituatur, nec condividitur.

« In cibi autem veritate similiter septem notantur mirabilia. Licet enim in ipso sacramento, Christo teste, corpus suum vere cibus sit, tamen non percipitur corporali tactu, nec visu, nec auditu, nec olfactu, nec gustu, nec cibi more a corpore cibato patitur, nec in corporis cibati naturam convertitur.

« Ecce viginti octo mirabilia in hoc sacramento concurrentia. Vere ergo memoriam fecit mirabilium suorum Dominus cum escam hanc dedit timentibus se. "

"Haec viginti octo mirabilia Bonaventura primo Generalis Minister ordinis Minorum postmodum cardinalis episcopus Albanensis, vir magnae auctoritatis, scientiae et devotionis, in publico sermone, Parisius, praedicavit. in hunc modum: Memoriam fecit, etc. »

S. Bonaventurae

anecdotae quaestiones disputatae, ex quibus ea datur, non integra, quae de modo et rationibus cognoscendi agit.

Antiqui nomenclatores, operumque S. Bonaventurae censores ad unum silent omnes, Doctorem nostrum, praeter commentaria in libros Sententiarum, quae nonnumquam apud codices manuscriptos quaestiones in libros Sententiarum audiunt; ac praeter quaestiones de paupertate Christi, et eas quae circa Regulam fratrum Minorum scripsit, alias ab his differentes edidisse, praesertim de re theologica et philosophica. Nemo propterea suspicatus est, quaestiones disputatas et quodlibeta S. Bonaventurae adhuc latere in mss. codicibus, et cum tineis pugnare, atque ideo quaesivit eas nemo. Et si quando codex aliquis suo titulo eas continere innuebat, id facile praetermissum fuit, atque existimatum non differre a quaestionibus in libros Sententiarum saepissime in tabulariis occurrentes.

Verum alias ab his atque a ceteris supra recensitis, quas vocant disputatas et quodlibeta, Doctorem nostrum primi subsellii theologum et philosophum suo aevo celeberrimum, cum moris erat hujus generis quaestionibus multum tribui, multanque tribuisse sciamus fere omnes illius aetatis celebriores virɔs, vel ipsɔ Bonaventurae ingenio longe inferiores; et ipsum prɔpterea multas, ne dicam pluri nas, et scripsisse et habuisse, nedum suspicandum erat, sed et pro cerio habe dan, praesertim cum ipsemet Bonaventura auctor fuerit, quod in Ordine Miaori

tico, cui praeerat, mos introduceretur habendi in comitiis generalibus publicas disputationes (1).

Quapropter ego quaesivi, et quotquot mihi occurrerunt in bibliothecis manuscriptae quaestiones disputatae et quodlibeta, praesertim anonyma, diligenter evolvi: atque ita quaerens, pretiosam certe pro me margaritam inveni in quodam codice saeculi XIII, quem pro anonymo catalogus habet, partem scilicet quaestionum disputatarum, a prima manu fratri Bonaventurae inscriptarum, quae eatenus doctrinam et stilum Doctoris nostri uti ovum ovo similem referunt, ut vel si anonymae essent, ei tuto adscribi possent. Dein vero ex his et cum his concordantes, duodeviginti reperi anonymas in alio manuscripto codice, saeculi pariter decimitertii, ac tandem in tertio codice ejusdem aevi tres inveni, tribus, quas duo priores codices exhibent, correspondentes. Neque hanc parvam ego dixerim bonam fortunam, easdem scilicet quaestiones in aliis mss. codicibus invenisse: quandoquidem absque his, nec variantes lectiones praebere, nec omnia librarii menda recte, seu ad mentem scriptoris corrigere, vel certe id non eadem, qua aliis utens mss. exemplis, auctoritate praestare possem. Sunt autem inventae quaestiones, haud ita breves ac illae quae habentur in libros Sententiarum ab eodem Bonaventura scriptae, sed fusae plurimum; in quibus permulta argumenta sive pro sive contra propositam quaestionem afferens Seraphicus Doctor, longa dein resolutione eam terminat, ac de more ad objecta omnia respondet. In impressis S. Bonaventurae operibus unicum specimen quaestionum disputatarum, quas ipse habuit, in opusculo occurrit quod de paupertate Christi inscribitur, quodque nos, opusculi titulo praetermissɔ, vel manuscriptorum ad id faciendum auctoritate compulsi, quaestiones de paupertate Christi etc. in nova editione inscribemus.

(1) In Sapplem, al Scriptor. Ord. Min. col. 170, et in Prodremo ad Ciera S. Icraventurae, col. 39.

Aliud illarum exemplum offero in subjecta ex anecdotis excerpta quaestione. Anceps eram quam ex illis tribuerem, ac saepe cogitavi, utrum a philosophis christianis, qui in omnibus sanctae Romanae Ecclesiae subjecti sunt, ejusque doctrinae enucleandae ac tuendae operam navant, penitus ignorari expediret eam ex anecdotis S. Bonaventurae quaestionibus quae de rationibus cognoscendi agit, usque dum una cum aliis praelo committeretur; idque ob hanc tantummodo causam, quod nunc, adhuc occupati cum simus in perlustrandis bibliothecis, haud vacat ea omnia colligere ex operibus sive editis sive ineditis S. Bonaventurae testimonia, et commentariolum addere, quibus quaestio illa ita illustranda foret, ut mens Seraphici Doctoris ea de re pateret omnibus, ac nemo in posterum ad extremas ejusdem quaestionis sententias eum trahere vellet. Verum animo mecum reputans, Doctorem nostrum nullibi in aliis operibus singularem instituisse. quaestionem de rationibus cognoscendi, et ea propter, quae alibi hac de re habentur, plus illustrari ab anecdota quaestione, quam eam illustrent, dum cujusque mens auctoris percipienda potius sit ex iis quae data opera de aliqua re tradiderit quam ex illis quae obiter pertractavit, quaeque aliis interserta faciem saepe mutant quaestionis; ideo, elapsis jam tribus annis ex quo praedictam reperi quaestionem, ejus tandem majorem partem publici juris faciendam esse duco, utpote quam perutilem censeo Ontologis pariter ac Psycologis, ad mentem ea de re S. Bonaventurae cognoscendam. Liceat, vero mihi quaedam animadvertenda proponere, quae prae oculis habeant velim legentes subjectam quaestionem de rationibus quibus homo certam obtinet cognitionem, ne, dum aliqui conqueruntur, Doctorem nostrum suis non satis favisse placitis, alii eum patronum adsciscant doctrinae a veritate catholica abhorrentis. Animadverto itaque:

1. S. Bonaventuram, se testante, doctrinam communem et solidam, quae suo tempore Parisiis maxime vigebat, secutum fuis

se (1): unde nefas esset suspicari eum. in doctrina tanti momenti, uti ea est quae rationes cognoscendi et certitudinem cognitionis respicit, sententiis et communibus magistrorum opinionibus non adhaesisse (2).

2. Eam per aetatem qua vixit et docuit Seraphicus Doctor, plus valde tributum fuisse doctrinae theologicae et christianae philosophiae explicandae, quam posterioribus hisce temporibus: atque ideo profundiores in illa quam in nostra aetate fuisse theologos atque philosophos. S. Bonaventuram vero, aeque ac S. Thoma, accuratissimum et profundissimum fuisse in quaestionibus expendendis, et ad normam catholicae veritatis et SS. Patrum doctrinae resolvendis. Quamobrem illum doctrinae universalis Ecclesiae in suis scriptis adversari̟, nisi de re agatur, circa quam fere omnes suae aetatis doctores erraverint, vel suspicari summa esset injuria, quam inferre non possunt, nisi qui doctrinam profundam et profundissimum doctorem nostrum haud orthodoxe intelligunt.

3. Tam addictum fuisse S. Bonaventuram S. Augustini scriptis et doctrinae, quem ipsemet veluti maximum inter omnes Ecclesiae doctores veneratur (3), ut perinde ac ejus discipulus agnoscendus sit; atque ejusmodi ingenii, eruditionis et fidelitatis discipulus, ut longe melius quam alii permulti, qui eo titulo gaudere non possunt, magistri sui Augustini mentem ipse perspexerit atque retulerit.

4. Quemadmodum homines et sacris Literis abusi sunt ad immanes errores defendendos, ita haud mirum est, quod sana et catholica doctrina, quam tradit Seraphicus Doctor, male quidam usi et usuri sint.

His praenotatis, capita quaedam, non omnia, doctrinae S. Bonaventurae in sequenti quaestione contenta, ita perstringere

(1) Confer Gersonis epist. ad quendam fr. Minorem Lugdunum missam.

(2) In initio Prologi anecdoti S. Bonaventurae in I Sentent. Vide pag. 198, 199, n. IV. (3) Vide infra pag. 242.