CAPUT III.

De ratione qua absolutissima

operum omnium S. Bonaventurae editio parari queat, deque mediis quibus genuina a spuriis dubiisque secerni possint, atque anecdota quae supersunt inveniri.

I.

Quoniam, ut allata superius comprobant, eruditi viri qui vel opera S. Bonaventurae ediderunt, vel in eadem censoriam virgulam exercuerunt, in tam oppositas abeunt sententias, ut plurima opera, quae alii legitima censent, ab aliis inter spuria vel dubia rejiciantur, quisque hanc sibi obviam quaestionem instituat necesse est, unde tanta opinionum diversitas in viris ceteroquin eruditione praeclaris et narium emunctarum de re tam gravi judicantibus.

Sane ad Oudinum quod attinet, abreptum saepe fuisse a partium studio, animoque in rem catholicam hostili, ad denegandam S. Bonaventurae majorem ejus partem operum, aequo jure affirmari potest, idque ex iis quae ex eodem attulimus de sanctis Thoma et Bonaventura loquente, satis liquet. Quamquam vero longe saepius quam ceteri, volens aut ignorans, in censendis S. Bonaventurae operibus et gestis erraverit ipse, haud tamen semper aut vera negavit opera, aut spuria inique judicavit. Unde in aliquibus cum eo conveniunt et posteriores critici, et nobis etiam convenire necessum erit. Sed mirum profecto est, quod poste

riores Oudino, quos retulimus, censores, quamvis Franciscales et pereruditi viri atque veritatis amantissimi, in pluribus judicandis operibus minime inter se conveniant, et quandoque opus idem, quod Oudinus ut legitimum admittit, ab illis ut adulterinum respuatur. Quod quidem satis ostendit, eos, operibus in asserendis vel negandis, bona fide se gessisse, ac nullatenus ob amorem Ordinis minoritici, cujus erant alumni, et Seraphici Doctoris, cui maxime addicti erant, sibi ac aliis fucum facere voluisse.

Illud prius a nobis assertum ut comprobemus, exempla aliqua afferamus. Epistolam vigintiquinque memorabilium, supra in elencho operum editionis Vaticanae sub n. 47 indicatam, genuinam agnoscit Oudinus; at non idem sentiunt Veneti editores, qui eamdem dubiam volunt. Summa de essentia, et invisibilitate, et immensitate Dei, ibidem sub n. 90 relata, dubia est apud illum, apud hos spuria. Opus de quatuor virtutibus cardinalibus, sub n. 26, Oudinus habet non indignum Bonaventura, Veneti editores dubium, P. Joannes Hyacinthus Sbaralea spurium, pater autem Bonelli ut verisimile Bonaventurae adscribit. En igitur opus, quod omnes pene notas, quibus opera ad auctores comparata suos distinguuntur, in se admisit. Non negat Oudinus legitimum esse foetum S. Bonaventurae Commentarium in Evangelium S. Lucae, sub n. 9; at Veneti editores dubium habent, Sbaralea et Bonellus certum tenent. Dubitat Oudinus de opere quod sub n. 27 a septem donis Spiritus Sancti inscribitur; Veneti editores minime dubitant quin certum existiment; Sbaralea et Bonellus inter spuria recensent. Ex ejusdem Sbaraleae judicio illegitima sunt opera, quae sub n. 1, 2, 42, 43, 54, 55 continentur, sed haec ipsa ut germana habenda essent ex P. Bonelli sententia.

Causam vero cur alii plura, alii pauciora S. Bonaventurae asseruerint vel negaverint opera, jam lector forte perspexit. Quam enim ob causam Oudinus tam multa negaverit, jam diximus.

Quod autem Veneti editores pauciora, quam critici sequentes, ut legitima admiserint, eorum certe in criticam Oudinianam nimiae propensioni adscribendum. Quod vero P. Hyacinthus Sbaralea multa Seraphico restituerit a prioribus ablata, ejus certe hac in re majori peritiae, eruditioni ac diligentiae in colligendis et perpendendis quae sive pro, sive contra stabant, aeque tribuimus. Quod denique P. Bonelli multo plura quam Sbaralea, Doctori Seraphico vindicaverit, inde profecto factum esse teneo, quod ipse solus, postquam critica ars vigere coepit, data opera, incredibili labore, summo studio et maxima diligentia, omnia quae potuit monumenta exploravit et explorari fecit, atque multos annos insudavit ad justum de illis ferendum judicium. Causa igitur, ob quam alii plura, alii pauciora concesserunt vel abjudicarunt opera Seraphico Doctori, in propatulo est. Sed non item ratio, ob quam laudati censores inter se dissentiunt in uno, imo pluribus iisdemque operibus judicandis. Quae sane aliunde petenda esse videtur quam a defectu eruditionis, diligentiae et laboris. Eam porro mihi investiganti duplex occurrit.

Prima nempe defectus est antiquorum nomenclatorum, qui nedum integrum, sed succinctum nimis operum S. Bonaventurae indiculum texuerunt, dum in eo paucis exhibitis, plura quam indicaverint, generalioribus verbis, ex gr. et multa alia (1), subticuerunt. Nemo autem nescit, in affirmandis vel respuendis auctorum operibus, auctoritas aequalium, vel proxime succedentium scriptorum, maximum constituere extrinsecum argumentum; quo deficiente, ii qui ex intrinseco tantum argumento judicant, nempe ex stilo et phrasi, doctrinaeque cum aliis

(1) His et similibus nempe, et multa alia, et alia, et quam plurima alia, et alia plura etc., indiculum operum S. Bonaventurae claudunt Martinus Monachus Fuldensis, Salimbenè Parmensis, Bartholomaeus Pisanus, Joannes Gerson, anonymus Stronconiensis, Jacobus Oddo Perusinus, Gulielmus Eyssengrenius, Antonius Eugubinus, Octavianus de Martinis, Robertus de Licio, Gulielmus Vorrilongus, Luduvicus Prutenus, Joannes Franciscus de Pavinis, Joannes Trithemius, Ludovicus Granatensis, Franciscus Gonzaga, Mauricius Bressius, Marianus Florentinus, etc.

ejusdem auctoris germanis operibus similitudine, in diversas saepe abire sententias evenit, quia quod aliis idem stilus, phrasis, doctrinaeque conformitas apparet, aliis contra videtur.

Altera vero discrepantium judiciorum ratio, in defectu consistit bonae notae codicum mss., ab iisdem qui sententiam dicere debent inspectorum. Manuscripti enim codices, auctoris nomen praeseferentes, quo antiquiores sunt, proximiusque accedunt ad aetatem auctoris, eo majoris sunt ponderis ad opera eidem asserenda, et recte supplent antiquorum nomenclatorum defectum. Quandocumque itaque apud hos altum est silentium, ad litem dirimendam, recurrendum erat ad mss. codicum auctoritatem. Quod profecto neque Oudinus, neque Veneti editores fecerunt, unde ipsis aberrare obvium nimis. Consuluerunt quidem auctores, qui de scriptis et scriptoribus ecclesiasticis agunt, atque etiam catalogos, quos ad manus habere poterant, codicum manuscriptorum; sed quis nesciat tam in his quam in illis errores multos occurrere, ac plurima fuisse praetermissa?

Pater vero Hyacinthus Sbaralea, praeterquam quod longe ipse aliis diligentior in lectitandis operibus S. Bonaventurae, ex quo magis perspectos haberet penitiores Bonaventurianae doctrinae characteres, ut genuina a spuriis dignosceret, valde plura quam ceteri ad judicium ferendum idonea ipse monumenta perquisivit atque consuluit, et manuscriptos etiam codices inspexit multos, unde et multo rarius ipse, quam anteriores critici, lapsus est in errorem.

Ceteris omnibus vero pater Benedictus Bonellus ad veritatem ideo magis accessit, quia codices mss. operum S. Bonaventurae plurimos pervestigavit et recensuit, quorum auctoritate fultus, atque juncto simul argumento intrinseco de conformitate stili atque doctrinae, nedum plurima ex editis tam certo Bonaventurae asseruit, ut numquam postea in dubium revocari

possent, sed et anecdota reperit multa, quibus tria in folio saepius laudati Supplementi implevit ediditque volumina.

Silentibus itaque antiquis nomenclatoribus de numero integro et qualitate operum Sancti Bonaventurae, cum judicium ex solo intrinseco argumento petitum non semper tutum sit, nec judicantibus commune, nullum medium superest, quo lis inter criticos de editis operibus perpetuo dirimatur, et simul anecdota, quae in tabulariis latitant, detegantur, quam ut bonae notae codices mss. inveniantur, atque ideo bibliothecae perlustrentur.

II.

Adeundae igitur bibliothecae in quibus mss. codices asservantur, et ipsi codices sedulo inspiciendi ac recensendi ab iis qui in re de qua agitur, specialiter versati fuerint. Idque pluribus de causis. Primo quidem, quia multae adhuc sunt bibliothecae, quae manuscriptorum, quos possident, catalogum impressum habent nullum, quo, si ab illis bibliothecis distas, videre queas, an inibi aliqua sint manuscripta opera ad litem dirimendam idonea. Fieri namque potest, ut frustra quaesieris in omnibus, quotquot extant, mss. codicum editis catalogis, id quod forte in iis tantum bibliothecis servatur, quae ejusmodi catalogis carent. Dein vero, quia tales catalogi, maxime antiquiores, scatent erroribus, ac plura saepe reticent, quam prodant. Unde si quis illorum tantummodo auxilio criticum agere velit, nullum saepe certum judicium, frequentius etiam invite decipi et decipere, ac multa praetermittere inscius cogetur. Dictorum, quibus eadem confirmentur, aliqua sint exempla, ex iisdem catalogis sumpta, quos Bonellus in Prodromo ut testes adhibet ad veritatem detegendam.

Primum accipiamus ex Catalogis librorum manuscriptorum Angliae et Hiberniae in unum collectis, ac impressis Oxoniae in