jusmodi catalogi certis auctoribus opera asserentes, tantam aliquando merentur fidem, quantam vel ipsi nomenclatores et codices, si cum his comparati aequaliter propinqui sint vel aequaliter distent ab auctorum aetate, quibus opera adscribunt. Denique, cum necessitas mihi sit, ad finem, quem mihi praestitui, consequendum, omnes bibliothecas perlustrandi, ac magnam inspiciendi manuscriptorum multitudinem, idque maxime conducat ad inedita cujuscumque auctoris detegenda, et quaestiones de operum auctoribus definiendas, dum saepe, quod non servatur in multis bibliothecis, occurrit in paucis, quodque frustra quaesieris in magnis manuscriptorum collectionibus, invenies forte in parvis; ideo quandocumque mihi aliquorum auctorum, praecipue Franciscanorum, opera occurrunt, quae inedita ego scio vel puto, haec etiam recenseo, vel si nimia sunt, ubi extent noto, atque harum recensionum et notarum aliquis mihi, vel aliis, usus erit post adornatam operum omnium S. Bonaventurae editionem, si vita comes fuerit.

IV.

In manuscriptorum vero operum recensione, ea omnia noto, quae propositi mihi finis non transgrediuntur limites; quae proinde recensio modo longior est, modo brevior, pro manuscripti codicis natura, origine, antiquitate, ac pro dubiis et quaestionibus quae agitantur circa opus in eo contentum et ejus auctorem, vel circa operis partem, partiumque dispositionem, mutilationes, interpolationes, etc. Testes quippe sunt codices manuscripti atque ideo ita a judice diligenter et circumspecte interrogandi, ut omnia prodant quae ad justum valent ferendum judicium. Quamobrem inter ordinarias et communiores notas, quibus solent mss. codices percenseri, eas diligentius expendo, fusiusque de

scribo, ex quibus validius argumentum trahi potest ad aequam proferendam sententiam. Quum vero codices unius operis permulti sunt, idemque uno ore dicunt, nec ulla est dissensio inter eos, tunc, utpote testibus concordibus, brevior sum in ipsis audiendis, eorumque testificationibus accipiendis. Semper tamen mihi est cura aliquod discrimen notandi, quo quisque codex a me recensitus, etsi multi essent ejusdem formae et operis, atque alio transferri et dominium mutare contingeret, ab aliis quibuscumque mss. codicibus S. Bonaventurae operum dignosci queant. Id autem ea perago intentione, ut futuris quibuscumque temporibus, quisquis operum S. Bonaventurae mss. codices invenerit, quos ego non recensuerim, aliis jam inventis addere ac veluti a se primum detectos recensere et enumerare possit. Quam sane distinctionem nemo putet supervacaneam fore, cum novi codices. a me non inventi, quaestionibus, si quae supererunt post hanc nostram editionem, circa opera dubia solvendis, haud parum luminis afferre possunt iis qui aliam post nostram adornare voluerint, eique sive aliquid sive multum novi addere. Non enim promittere possum, antequam reliquas, quae lustrandae sunt, Europae bibliothecas perquisierim, de omnibus S. Bonaventurae operibus dubiis litem fore dirempturum. Fieri siquidem potest, ut omnibus totius Europae bibliothecis pervestigatis, nonnulla opera, quae dubia sunt, quaeve inter dubia projecturus essem, monumentorum defectus prohiberet eadem tum inter certa recensere, tum ad spuria ablegare.

Manuscriptorum transcriptio, eorumque sive cum aliis mss. codicibus, sive cum editis operibus comparatio; priscarum quoque editionum cum Romana collatio, ut ex utrisque, nempe manuscriptis et editionibus variantes lectiones colligantur; nec non studium et labor testimonia S. Scripturae et aliorum quorumlibet auctorum, quae S. Bonaventura profert, cum libris et locis unde sumpta fuerunt conferendi, et quando citatio libri et loci deest utrumque reperiendi, aliaque id generis vel etiam

diversi necessaria munia, quae praecipuas sibi vindicant partes operi nostro exequendo et perficiendo, ad socios meos pertinent. Vita namque et vires unius hominis haud sufficerent editioni adornandae S. Bonaventurae operum eo modo quo nos paramus. Hujuscemodi editionem curare opus est permagnum, quod promoveri et perfici nequit, nisi a plurium virorum societate, cujus membris, morte aut alia causa deficientibus, alia substitui possint ab eo qui societati praesit, vel eam instituerit. Ad hujus generis societates instituendas et servandas maxime idonei sunt Ordines regulares, et congregationes hominum religiosorum, uti exempla plura praeteritorum temporum atque etiam nostrorum abunde testantur. Neque quod plures viri et plures per annos, a ceteris quibuscumque curis absoluti, in unum pene laborem incumbant antiquitatis anecdota monumenta et celebriorum auctorum opera in lucem edendi, vel novis illa accessionibus cumulata illustrandi, aut operam perdi aut minus utilitatis inde Ecclesiae et hominum societati provenire, quam si aliis vacarent illi studiis, censendum est; cum, ut optime observat clarissimus pater Franciscus Combefis Ordinis Praedicatorum, non omnes lateat « plus fere mereri de «< re christiana ac literaria, qui superioris aetatis ecclesiastica << monumenta, quibus lux aliqua veritatis accendatur, fidesque << ac traditio defendatur, sedulo recensita in vulgus edant, quam << qui suo marte ac ingenio, suis novis Ecclesiae messem au<< gent. Quamquam plures illud alterum magis ambiant, atque << ad laudem proclivius ultro rapiat; primum, quasi durioris << operae nec sic ad laudem pronum, eruditorum pars plurima << negligat atque respuat (1). » Mihi autem videtur, modo minus, modo aeque, modo plus, absque fere, de republica christiana mereri, qui primum agunt, quam qui alterum praestant, pro operum et auctorum, quos edunt, pondere, modo quo illa

(1) In praemonit. ad lectorem, p. 1 Biblioth. Graecor. Patr. Auctar. noviss., Paris. sumptibus Aegidii Hotot 1672.

adornant, aliisque temporum et rerum adjunctis. Equidem si de aliquo vel pluribus cujusvis Ecclesiae Doctoris operibus a tineis ac tenebris eripiendis agitur, vel ab intemperantiori critica ablatis iisdem vindicandis labor impenditur, quisquis haec quovis tempore praestiterit, utilius munus praestare dicendus est, quam si scripta proprio marte composita edidisset, quia haec vel optima si essent, ad magisterii auctoritatem qua gaudent opera Doctorum Ecclesiae non pertingunt.

Manuscripti codices quos socii mei exscribunt ii sunt, quos certa opera S. Bonaventurae eaque anecdota continere judicaverim ex iis omnibus indiciis quibus certa a spuriis, et utraque a dubiis dignosci queunt. Nonnunquam vero, et eorum quae verisimilia videntur, apographum faciunt, si, vel parvae sint molis, neque ideo ad urbem vel locum in cujus bibliotheca servantur denuo accedere expediret cum illa serius, aliis manuscriptis et rationum pondere accedentibus, veluti certa admitti, aut veluti spuria abjici possunt; vel si nonnisi longiori examine et post omnes bibliothecas perquisitas, verisimilia quaedam aut etiam dubia tuto judicari queant. Fragmenta etiam describunt, vel partes operum integrantes, si quae inveniuntur, operibus sive editis sive anecdotis complendis necessaria. Quae vero anecdota ex ore S. Bonaventurae dicentis collecta fuere, quaeque Reportata audiunt, nedum semel quandoque exscribunt, verum etiam bis ac ter, cum scilicet ea primo valde contracta, dein fusiora, ac tertio multo completiora in diversis bibliothecis et mss. codicibus reperiri contingit. Idemque etiam praestant, cum reportata jam edita, magna cum ordinis mutatione, dictorumque et rerum notabili cum variatione, imminutione vel accretione, in manuscriptis codicibus occurrunt.

Manuscriptorum exscriptio et collatio non est opus patientiae tantum, ut quidam putant, sed etiam ingenii, imo plus saepe ingenii quam patientiae. Quo enim quisque ingeniosior et eruditior, eo magis perfecta mss. codicum transcriptio fiet :

qui vel ingenio caret vel diligentia, errata multa, codices describendo et comparando, admittere necesse est. Ad manuscriptorum quippe sigla, seu notas compendiarias recte interpretandas, ingenii saepe acumen, et attentio quandoque magna requiritur, Regulae, quas tradit palaeographia ad legendos tum ejusdem tum diversae aetatis antiquos et valde inter se differentes characteres, juvant sane multum ad rectam manuscriptorum descriptionem; sed magis adhuc confert in ipsis legendis exercitatio, plurimum vero simul cum hae ingenii perspicacia et solertia; ac tandem cognitio describendae vel conferendae materiae, apographa reddet omni ex parte perfecta. Postrema haec conditio, per quam intelligimus, quod palaeographus recte vel sufficienter intelligat, ex. gr. res theologicas et philosophicas si has ab antiquis codicibus describere debeat, eo vel magis requiritur, cum de mss. operibus theologi et philosophi scholastici, uti est S. Bonaventura, transcribendis vel conferendis agitur; ac propterea jejunus esse non debet palaeographus methodi et terminorum scholasticorum saec. XIII. Haec sunt generaliores rationes quae praefuerunt ac praesunt Sociorum delectui, qui munus suscipiunt mss. opera S. Bonaventurae exscribendi vel conferendi: easque hic exposuimus, ut si quis e nostris confratribus, cujuscumque provinciae et nationis fuerit, requisita superius adnotata ad codices transcribendos vel conferendos in se haberet, vel quae ex illis ei desunt, brevi comparaturus esset, cuperetque editoribus S. Bonaventurae operum suppetias ferre per aliquod temporis spatium, vel eisdem adjungi ut cooperator ordinarius; propositum suum et voluntatem significare velit nostro Reverendissimo P. Ministro Generali, qui hac de re, juxta quod in Domino expedire videbit, decernet. Quo enim plures sunt cooperatores, eo citius editio absolvetur, et quo plures conferuntur codices, eo facilius et perfectius opera S. Bonaventurae ab innumeris, quibus scatent, mendis purgabuntur.