PARS SECUNDA IN QUA DE QUIBUSDAM MANUSCRIPTIS OPERIBUS S. BONAVENTURAE AGITUR EX IISQUE SPECIMINA VARIA EXHIBENTUR CAPUT I. S. Bonaventura celeberrimus ac praestantissimus concionator vel ex ipsius anecdotis iisque certis sermonibus ostenditur. Praefatum titulum de celebratissima fama et sermocinandi summa praestantia, quibus aevo suo claruit Seraphicus Doctor, vix primoribus labiis attingere possumus. Partem itaque materiae indigestae, potius quam ordinatae, hic breviter perstringimus, eam integram et apte dispositam exhibituri, cum sermones S. Bonaventurae edemus. Casimirus Oudinus agens de multitudine sermonum de tempore et de Sanctis, quos Romani editores, tomo tertio operum, S. Bonaventurae tribuerunt, sequentia protulit: «Mirum est « quomodo et quando tot sermones vel habere ad populum, vel << scribere Bonaventura potuerit . . . . . Venit Parisios junior et << imberbis, ut ibi philosophicis atque theologicis studiis operam << daret. Quo tempore sane ipsi tantum otii haud fuit, ut con << ciones ad populum haberet, cum serio atque assidue schola<«<sticis quaestionibus et controversiis cognoscendis studeret. Inde << tantum in literis profecit scholasticis, ut decimo monachatus << anno, qui septimus vel octavus studiorum scholasticorum fuit, <«< in cathedra Parisiensi magistrali successerit Joanni de Ru<< pella, viro ejusdem instituti doctissimo (1): tandemque as<< sumptus sit ad generalem praefecturam Ordinis post Joannem « Parmensem, idque omnium suffragiis fratrum. An autem habens <«< universum Ordinem fratrum Minoritarum regendum, decla<< mandis ad populum concionibus animum intenderet, valde << dubium, imo impossibile videtur homini occupatissimo, qui << novum Ordinem, multis infinitisque negotiis intricatum, vix «< plene cognoscere poterat (2)». Veneti editores, omnes prorsus editos sermones sub S. Bonaventurae nomine explodentes, Oudiniana repetunt argumenta, verbis tantum mutatis. « Jam satis constat, inquiunt, Bonaven<< turam adulta aetate Minoritis nuncupasse se: tum septem in << colendis studiis annos insumpsisse; demum Minorum cathe<< dram partim inter septa, partim publice rexisse. Idque non << solum, sed octo supra decem annos Ordinis clavum tenuisse; << ac ita tenuisse, ut nihil otii nactus fuerit (3), » ad conciones e publico suggestu habendas. Sentiunt itaque Veneti editores una cum Oudino, Bonaven (1) De ipso Bartholomaeus Pisanus, Conformit. VIII, par. 2, ait: Frater Joannes de Rupella acripsit super Sententias, et famosissimus fuit doctor suo tempore. Quotquot ego inveni ejusdem operum, in bibliothecis a me perlustratis, manuscriptos codices, vel recensui, vel ubi sint notavi. Inter multa quae scripsit, Summa de anima ab eo composita tot habet exempla manuscripta saeculi XIII et XIV, quot nullius alterius opus de anima tractans. Hinc liquet, hane Summam de anima maximi habitam, praesertim saec. XIII et XIV, atque aliorum operibus de eodem subjecto agentibus praelatam fuisse. Dignissima sane esset, quae tandem, una cum ceteris ejusdem Rupellensis operibus, publica luce donaretur. Presbyteri duo Dioecesis Rupellensis, operam dederunt colligendis et transcribendis operibus Joannis nostri, qui, ob scientiam, Rupellensium decus agnoscitur praecipuum; sed quia illorum alter vita functus est antequam opus compleret, collectorum descriptorumque operum editio nondum prodiit. (2) Comment. de Scriptoribus eccles. tom. 3, col. 399 et 400. turam conciones habuisse paucissimas, quia aliis jugiter negotiis occupatus, haud sibi otium fuerit ad multas scribendas, vel e suggestu recitandas. Sed ipsi debuissent potius inquirere, an Bonaventura ejusmodi non esset vir, qui, quamvis permultis distenderetur curis, non potuisset, longe facilius ac citius quam soleant homines ingenio mediocres, conciones parare: atque insuper probandum ipsis erat, quod omnino tempus ei defuerit ad multas scribendas non modo, verum etiam ad multas ex tempore habendas. Debuissent praeterea ostendere, quod nemo ex auditoribus Bonaventurae sermones ex tempore loquentis exceperit atque in membranas retulerit; et quod manuscripti codices extent nulli qui hujuscemodi conciones, quas reportatas vocant, complectantur. At de his argumentis, quae ad suam comprobandam sententiam plane necessaria erant, ne verbum quidem apud laudatos censores; qui propterea, summorum ingeniorum vires propriis vulgarium hominum aestimantes ac metientes, Bonaventuram, Doctorem Seraphicum, atque vel suo ipso quo vixit aevo clarissimum in toto orbe habitum (1), haud putaverunt in negotiis quibuscumque expediendis summa facilitate praestare, neque tanta eruditione et eloquentia pollere, ut, quod alii permulti ingenio et facundia inferiores fecerunt ac faciunt, facilius ipse et praestantius facere posset, conciones videlicet ex tempore habere permultas. Verum levissimos fuisse Venetos editores et Oudinum ita sentientes, testes sunt omni exceptione majores, qui id evincunt. Nam apud vetustum scriptorem Martinum Fuldensem Bonaventura laudatur ceu vir magnae devotionis ac innocentiae, in vita et doctrina admodum gratiosus, sed praecipue in sermone (2). Apud synchronum Labbeanum, ut vir eminentis scientiae et elo (1) Philippus Forestus Bergom. Ord. Eremitarum S. Augustini, in Supplemento Chronicor., impress. Venetiis an. 1506, lib. 13. fol. 317, ad annum 1268. (2) In ejus Chronico, apud Joannem Georgium Eccar lum, in Corpore historico medii aevi, tom. 1, col. 1711 et seq. quentiae extollitur (4). Apud coaevum Ptolomaeum Lucensem egregius praedicator audit (2). Apud alium aequalem Franci→ scum Fabrianensem eloquentissimus et pulcherrimus sermocinator (3) nuncupatur. Quo pacto elogia haec synchroni et veridici testes Bonaventurae tribuissent, nisi saepe ac pluribus in locis e publico suggestu perorans auditus fuisset? Quinimo free quentissime eum conciones habere consuevisse, omnibusque adornatum muneribus, quibus praestantissimi concionatores censentur, et ad eos qui nunquam ipsum viderant nec audierant, fama pertulit. Audíamus hac super re Henricum de Isernia ipso domino fratri Bonaventurae Albanensi episcopo scribentem: « Licet << ex contubernio familiaritatis domesticae et assiduo sermonis << intercalaris alloquio, quae humanarum consueverunt mentium «detégére qualitatem, de vobis mihi nulla notitia praebeatur ; « quia tamen éx veridicis praeconantis famae relatibus, quae << longe lateque serenis clarificat titulis, nomen vestrum nosco, <«<et sentio qualis et quantus estis, dignum fore censui ete. << Quia tria sunt tantummodo, quae, cum in aliquem trans<«<fusa fuerint, ipsum gratum statuunt et ad cumulum perfe<< ctionis adducunt, membrorum commensuratio scilicet, vox et << gestus, quae profecto, etsi raro partem conveniant in eamdem, <«<et raro in aliis valeant inveniri; in vos tamen, quodam ger<< manitatis foedere sociata se taliter transfuderunt, ut mirer << admodum et stupescam de tanto miraculo novitatis. << Nam cum anima, juxta divini Platonis sententiam, corpori «< copulata, quod discit, velut immemor recordetur, nec recolere << valeat commode, nisi bene proportionato juncta fuerit orga<<< nico instrumento; quod vos jam in armario thesaurizavistis << memoriae incomparabilem scientiae margaritam, clarét evi<< dentissime, quod sub mensurationis libramine stateratae, ju (1) Tom. 14 Concilior. col. 500 edit. Coletanae. (2) Apud Murator. Rerum Italicarum Scriptores, tom. x1, eol. 1288, edit, Mediolani 1727. (3) In Mss. Chronicis Fabrianensibus, fol. 9. << staeque proportionis moderamine, membra vestra compegit digitus polientis. Hinc est, quod scitis rationis aequilibrio se<«< cernere falsitatis inania a rectitudine veritatis. Hinc est, quod << per ingenialis virtutis potentiam, in profunda quaeque mentis figentes intuitum, secreta penitiora rimamini Scripturarum. << Hinc est, quod, funesta vitiorum tabe in exilium relegata, << solis vos virtutibus dedicatis. Hinc est, quod, evitantes honoris << fastigia, erectus estis in apicem cardineae dignitatis, cogente << praeeminentia cathedrae pastoralis. << Quod vox etiam, per quam leporem eloquentiae intelligere << philosophi voluerunt, linguam vestram suis dotaverit do<<nariis et ditarit, est similiter manifestum. Nam orationum << vestrarum congeries, aureis verborum phaleris trabeata, quasi << quibusdam sideribus stellata refulget, et praedicationem ve<< stram sic lepido sententiarum sueco perfunditis, sic facundo << rationum nectare foecundatis, ut et auditum permulceat et << animo eblandiatur. << In gestu quoque, qui totus in moderatione consistit, << quem perdulcis rhetorica multis afflat honoribus et extollit, << qui venustam confert animo comitatem, ex praelibatis eli<< citur quod satis discrete vos geritis et honeste. Quia non << est credibile, nec congrueret rationi, quod vos, cujus pectoris « thalamus est tantae prudentiae monilibus exornatus, qui, circumscriptae habenis modestiae refraenans humanae fragi«litatis excessum, sui aurigat et dirigit animum possessoris, << vir gestu essetis injurius, vel in suae temperantiae regula << valeretis anomalus reperiri. Quin potius in gestis et gestibus << circumspectus, placidus estis alloquio, blandus visu, et quod << est laudabilius, in potestate humilis, quae humiles persaepius in quadam elationis ventositate turgefacere consuevit. « Quid igitur?... Sic estis gratiarum muneribus mirifice sere<< natus, ut nihil vobis a natura sit penitus denegatum, quae |