codex: domino, item XV. meliores, XIX. celebrabant, XXI. per animas, ibidem purificare, XXII. solius, XXIII. que nova, XXX. inmanum, ibidem quae (edidi quam), XXXI. perpeitua i deleto, XXXV. humilis, XXXVI. doctrinamq. (edidi doctrina quam), ibidem esca | XXXVIII. codex: adsumpstione quo sine: codex quosin

Epistula ad Hebraeos.

i

2, 6. prima manus: memo res, altera: memor es (ita ut r ex initio versus ad finem versus praecedentis translatum sit) | 2, 14. codex: hisdem 2, 17. et: deletum est | 2, 18. pr. m. et, item temptatur | 3, 2. corrector: domo | 3, 3. codex: habitatus | 3, 8. corrector: in exacervatione 3, 18. increduli: in erasit corrector | 4, 6. codex: in illam | 4, 10. est: suppletum est | 4, 15. pontificem: suppletum est | corrector: pro similitudine | 5, 6. alio: in margine additur loco | 5, 8. codex: filius didicit, sed lineola erasa est | 6, 1. pr. m. incoationis, item iacentes, 6, 20. codex. introit | 7, 1. corrector: caede | 7, 20. sacerdotes facti sunt: haec in margine suppleta sunt | 8, 6. codex: scm (i. e. sanctum) | 9, 4. una: deletum est | 9, 12. corrector: redemptione inventa | 9, 13. codex: adspersus d improbato 9, 17. codex: */enim /testamentum | 9, 18. sanguine: suppletum est | 9, 25. corrector : saepe 10, 1. codex: "isdem | 10, 22. corrector: aspersi | 10, 34. corrector: suscepistis | 11, 6. placere: corrector addidit deo | 14, 12. codex: "arena 14, 31. corrector: periit, item 12, 8. filii | 12, 9. non: suppletum est 12, 29. codex: consummens m altero eraso | 13, 8. in: suppletum est. In subscriptione scriptum est epistuli.

Capitula.

XIV. locuntur: corrector addidit quod culpa nequeant detractionis Epistula Iacobi.

2, 6. codex: exhonoratis, item 2, 9. redarguiti i eraso 2, 11. pr. m. bis mechaberis | 2, 20. mortua: corrector otiosa | 4, 15. codex: /volue

it

rit /dns | 5, 4. codex: Age, item 5, 2. putraefactae | 5, 9. ad: cor

rector ante.

Capitula.

e

III. sacerdotes: correctum est ex sacerdotem | IIII. codex: seminis | V. hortatur in codice desideratur | XVII. codex: passibonibus. Epistula Petri I.

...

1, 8. codex: non videritis 4, 23. ex: suppletum est, item 1, 24. ut | 2, 6. corrector: confundetur 2, 10. codex: consecuti, item 2, 19. quis tristitias | 3. 11. declinet: corrector addidit autem | 3, 18. vivi

ficatos: o ex u correctum est 3, 22. codex: deglutiens | 4, 3. co

i

dex: vinolentis, item 5, 8. sobri.

Capitula.

IIII. de: in codice desideratur, item V. reservat.

Epistula Petri II.

1, 4. codex: promisa | 1, 5. omnem: suppletum est, sed prima ut videtur manu | 1, 19. corrector: dies lucescat | 2, 3. in: suppletum est | 2, 17. codex pr. m. exagitate, | 2, 19. codex: quis superatus 2, 20. eis posteriora 3, 4. promisio.

Capitula.

VI. codex: concupiscentia eius | XIX. codex: peccatis. Epistula Iohannis I.

1, 3. filio: corrector cum filio | 1, 10. faciemus: e erasum est | 4, 16. dei: improbatum est et qui: et suppletum est | 5, 10. credit: corrector addidit filio | credidit: corrector credit | 5, 12. filium: corrector addidit dei.

Epistula Iohannis II.

n

II. codex ambularet, item III. anticristus | 7. codex: non confitetur | 9. praecedit: sed i ex e correctum est | 14. illius: in margine suppletum 12. codex: cartam.

h

II. codex: operetur, item III. diotrepes | 9. gerere: codex genere. Epistula Iudae.

I. codex: his qui in | III. pr. m. mihahel | 4. dominum: corrector et dominum 9. pr. m. mihahel.

Apocalypsis Iohannis.

1, 1. illi: suppletum est | 1, 7. corrector: pupunxerunt | et: suppletum est | 1, 9. corrector iohannes | codex pr. m. in insulam qui | 1, 10. codex: turbae r eraso | 1, 13. medio: in margine additum septem | filium corrector filio 1, 14. corrector: autem eius et, item et tamquam nix | 2, 1. corrector: scribe, item dicit | 2, 2. codex: potest t extremo eraso | 2, 3. corrector: defecisti | 2, 8. ecclesiae: suppletum est corrector: scribe | 2, 17. corrector: in calculo | 2, 18. codex: tyathire, item scribae, item oculus sed correctum est oculos 2, 20. corrector: permittis, item 2, 22. mechantur 2, 24. altitudines 3, 7 bis claudit 3, 12. illum ex illam restitutum est | 3, 17. corrector: dicis mirabilis: correctum est ex mirabiles | corrector: caecus | 4, 3

a

ba

ut

codex: zmaragdine | 4, 10. sedentem: ex sedenti factum | 5, 1. corrector: dextera | 5, 6. cornua: ex corona restitutum | spiritus: corrector septem spiritus | 5, 7. accepit: in margine additum librum | 6, 9. corrector: altare 6, 11. codex pr. m. impleatur 7, 3. codex: nolite | 7, 10. corrector: sedet | 7, 14. codex: illis | 7, 17. corrector: deducet | 8, 4. corrector: et de manu | 9, 4. codex: omnem | 9, 5. codex: eorum cruciatus 9, 7. codex: similitudine, ibidem earum a ex o correcto | 9, 11. codex: angelorum, ibidem "ebreicae, item 9, 14. habet | 9, 20. daemonia: suppletum est, ibidem corrector: simulacra | 10, 1. corrector: nube | 10, 8. dicentem: improbatum est, ibidem codex: mecum et dicentem, item /librum /accipe | 10, 11. corrector: dicit | 11, 4. domini: suppletum est 11, 7. bestia: codex bestiae | 11, 8. magnae: corrector addidit iacebunt | 11, 10. corrector: habitabaut | 11, 12. codex pr. m. ascende, ibidem corrector: nube 11, 13. corrector: motu | 11, 17. corrector: agimus tibi | 14, 18. codex: et exterminandi | 12, 5. gentes suppletum est | 12, 10. codex: qui proiectus | 12, 13. et: improbatum correctori | 12, 14. codex: /duae alae /mulieri | 13, 17. corrector: nisi qui | 14, 3. codex: poterant n deleto | 14, 4. corrector : hominibus 14, 5. corrector: enim sunt | 14, 7. corrector: timete | 14, 9. alius: deletum est | 14, 10. corrector: sulphure | 14, 15. corrector: messis 14, 18. corrector: magna ad eum qui habebat | 14, 20. mille: suppletum est | 15, 4. corrector: pius es, item 15, 5. et ecce | 17, 1. qui: suppletum est | 17, 4. corrector: inmunditiae | 17, 7. qui: corrector quae | 17, 11. codex: in interitum | 18, 12. correctum (sed inepte) videtur lapideo | 19, 2 seq. membrana h. 1. scissa periit alleluia, item syllaba rum de suorum. 19, 10. inde ab et fratrum usque testimonium tantummodo haec supersunt: et -- rum tuorum -- tium testimonium ihu -- adora --imonium | 19, 6. codex pr. m. tonitrum | 19, 12. codex: et in capite /diademata (in margine additur /eius) | 19, 19. corrector: exercitu | 20, 1. codex: descentem | 21, 7. totum versum corrector supplevit | 24, 11. corrector: iaspidi | 21, 19. corrector: praetioso | 22, 2. corrector: singulos reddentes | 22, 11. inter verba sordescat adhuc et faciat aliquid membranae abscissum est. Perisse videntur verba et iustus iustitiam, quae supplevi. | 22, 14. sit: suppletum est | 22, 16. codex: testificicari.

den

BEATISSIMO PAPAE DAMASO HIERONYMUS.

Novum opus facere me cogis ex veteri, ut post exemplaria scripturarum toto orbe dispersa quasi quidam arbiter sedeam et, quia inter se variant, quae sint illa quae cum graeca consentiant veritate decernam. Pius labor, sed periculosa praesumtio, iudicare de ceteris ipsum ab omnibus iudicandum, senis mutare linguam et caniscentem mundum ad initia retrahere parvulorum. Quis enim doctus pariter vel indoctus, cum in manus volumen adsumserit et a saliva quam semel inbibit viderit discrepare quod lectitat, non statim erumpat in vocem, me falsarium me clamans esse sacrilegum, qui audeam aliquid in veteribus libris addere mutare corrigere? Adversum quam invidiam duplex causa me consolatur: quod et tu qui summus sacerdos es fieri iubes, et verum non esse quod variat etiam maledicorum testimonio comprobatur. Si enim latinis exemplaribus fides est adhibenda, respondeant quibus: tot sunt enim pene quot codices. Sin autem veritas est quaerenda de pluribus, cur non ad grecam originem revertentes ea quae vel a vitiosis interpretibus male edita vel a praesumtoribus imperitis emendata perversius vel a librariis dormitantibus addita sunt aut mutata corrigimus? Neque vero ego de veteri disputo testamento, quod a septuaginta senioribus in graecam linguam versum tertio gradu ad nos usque pervenit. Non quaero quid Aquila quid Symmachus sapiant, quare Theodotio inter novos et veteres medius incedat: sit illa vera interpretatio quam apostoli probaverunt. De novo nunc loquor testamento, quod graecum non dubium est, excepto apostolo Mattheo, qui primus in ludaea evangelium Christi hebraeis litteris edidit. Hoc certe cum in nostro sermone discordat et diversos rivulorum tramites ducit, uno de fonte quaerendum est. Praetermitto eos codices quos a Luciano et Hesychio nuncupatos paucorum hominum adserit perversa contentio: quibus utique nec in veteri instrumento post septuaginta interpretes emendare quid licuit nec in novo profuit emendasse, cum multarum gentium linguis scriptura ante translata doceat falsa esse quae addita

sunt. Igitur haec praesens praefatiuncula pollicetur quattuor tantum evangelia, quorum ordo iste est, Mattheus Marcus Lucas Iohannes, codicum graecorum emendata conlatione sed et veterum. Quae ne multum e lectionis latinae consuetudine discreparent, ita calamo temperavimus ut his tantum quae sensum videbantur mutare correctis reliqua manere pateremur ut fuerant. Canones quoque, quos Eusebius caesariensis episcopus alexandrinum secutus Ammonium in decem numeros ordinavit, sicut in graeco habentur expressimus; quo si quis de curiosis voluerit nosse quae in evangeliis vel eadem vel vicina vel sola sint, eorum distinctione cognoscat. Magnus siquidem hic in nostris codicibus error inolevit, dum quod in eadem re alius evangelista plus dixit, in alio quia minus putaverint addiderunt; vel dum eumdem sensum alius aliter expressit, ille qui unum e quattuor primum legerat ad eius exemplum ceteros quoque aestimaverit emendandos. Unde accidit ut apud nos mixta sint omnia, et in Marco plura Lucae atque Matthei, rursum in Mattheo Iohannis et Marci, et ceteris reliquorum quae aliis propria sunt inveniantur. Cum itaque canones legeris qui subiecti sunt, confusionis errore sublato et similia omnium scies et singulis sua quaeque restitues. In canone primo concordant quattuor, Mattheus Marcus Lucas Johannes; in canone secundo tres, Mattheus Marcus Lucas; in canone tertio tres, Mattheus Lucas Iohannes; in canone quarto tres, Mattheus Marcus Iohannes; in canone quinto duo, Mattheus Lucas; in canone sexto duo, Mattheus Marcus; in canone septimo duo, Mattheus Iohannes; in canone octavo duo, Lucas Marcus; in canone nono duo, Lucas lohannes; in canone decimo propria unusquisque quae non habentur in aliis ediderunt. Singulis vero evangeliis ab uno incipiens usque in finem librorum dispar numerus increscit. Hic nigro colore perscriptus sub se habet alium ex minio numerum discolorem, qui ad decem usque procedens indicat, prior numerus in quo sit canone requirendus. Cum igitur aperto codice verbi gratia illud sive illud capitulum scire volueris cuius canonis sit, statim ex subiecto numero doceberis, et recurrens ad principia in quibus canonum est distincta congeries, eodemque statim canone ex titulo frontis invento illum quem quaerebas numerum eiusdem evangelistae qui et ipse ex inscriptione signatur invenies, atque e vicinia ceterorum tramitibus inspectis quos numeros e regione habeant adnotabis; et cum scieris, recurres ad volumina singulorum, et sine mora repertis numeris quos ante signaveras repperies et loca in quibus vel eadem vel vicina dixerunt. Opto ut in Christo valeas et memineris mei, papa beatissime.