autem et aër igni omnino inimica sint; is sane nun- | malia, noctu cernant? Adeo ut ipsi aëri (quando quam per obscura noctis in aqua salsa, tempestate calida, remigavit; cum guttulas aquæ ex remorum concussione subsilientes micare et lucescere videre potuisset. Quod etiam fit in spuma maris ferventiore, quam pulmonem marinum vocant. Quid denique habent commune cum flamma et ignitis cicendulæ et luciolæ; et musca Indica, quæ cameram totam illustrat; et oculi quorundam animalium in tenebris; et saccharum inter radendum, aut frangendum; et sudor equi nocte æstuosa festinantis; et alia nonnulla? Quin et homines tam parum in hac re viderunt, ut plerique scintillas e silice aërem attritum putent. Attamen quando aer calore non ignescat, et lucem manifesto concipiat, quomodo tandem fit, ut noctuæ, et feles, et alia nonnulla ani

visio absque luce non transigatur) necesse est inesse lucem aliquam nativam et genuinam, quamvis tenuem admodum et infirmam, quæ tamen sit radiis visivis hujusmodi animalium proportionata, iisque ad videndum sufficiat. Verum hujusce mali (ut plurimorum) causa est, quod homines, ex instantiis particularibus, formas naturarum communes non elicuerunt; id quod nos tanquam subjectum proprium metaphysicæ posuimus; quæ et ipsa physicæ, sive doctrinæ de natura, pars est. Itaque de forma et originibus lucis fiat inquisitio, eaque interim inter desiderata ponatur. Atque de doctrina circa substantiam animæ, tam rationalis quam sensibilis, cum facultatibus suis, atque de ejusdem doctrinæ appendicibus, hæc dicta sint

FRANCISCI

BARONIS DE VERULAMIO, VICE-COMITIS SANCTI ALBANI,

DE

DIGNITATE ET AUGMENTIS SCIENTIARUM.

LIBER QUINTUS

CAPUT PRIMUM.

AD REGEM SUUM.

Partitio doctrinæ circa usum et objecta facultatum animæ humanæ, in logicam, et ethicam. Partitio logicæ, in artes inveniendi, judicandi, retinendi, et tradendi.

DOCTRINA circa intellectum, rex optime, atque illa altera circa voluntatem hominis, in natalibus suis tanquam gemellæ sunt. Etenim illuminationis puritas, et arbitrii libertas, simul inceperunt, simul corruerunt. Neque datur in universitate rerum, tam intima sympathia, quam illa veri et boni. Quo magis rubori fuerit viris doctis, si scientia sint tanquam angeli alati, cupiditatibus vero tanquam serpentes, qui humi reptant; circumgerentes animas, instar speculi sane, sed menstruati.

Venimus jam ad doctrinam circa usum et objecta facultatum animæ humanæ. Illa duas habet partes, easque notissimas, et consensu receptas; logicam et ethicam nisi quod doctrinam civilem, quæ vulgo ut pars ethica collocatur, jam ante emancipaverimus; et in integram doctrinam de homine congregato, sive in societate, constituerimus; hic tantum de homine segregato tractantes. Logica de intellectu et ratione; ethica de voluntate, appetitu, et affectibus disserit:

altera decreta, altera actiones progignit. Verum quidem est, quod phantasia in utraque provincia, tam judiciali quam ministeriali, legati cujusdam, aut internuncii, aut procuratoris reciproci vices gerit. Nam sensus idola omnigena phantasiæ tradit, de quibus postea ratio judicat: at ratio vicissim idola electa et probata phantasiæ transmittet, priusquam fiat executio decreti. Siquidem motum voluntarium perpetuo præcedit, eumque incitat phantasia: adeo ut phantasia sit utrique tam rationi quam voluntati instrumentum commune: nisi quod Janus iste bifrons sit, et duas obvertat facies: facies enim rationem aspiciens, veritatis habet effigiem; facies autem actionem aspiciens, effigiem bonitatis: quæ tamen sint facies,

-"Quales decet esse sororum."

Neque vero merus et nudus internuncius est phantasia; sed auctoritatem non exiguam vel accipit, vel usurpat, præter delationem simplicem mandati. Recte enim Aristoteles, "Id imperii habet anima in corpus, quod dominus in mancipium; ratio vero in phantasiam, quod in libera civitate magistratus in civem;" ad quem possit sua vice redire dominatio. Videmus enim quod in iis, quæ sunt fidei et religionis, phantasia supra ipsam rationem scandat et evehatur: non quod illuminatio divina locum habeat

Partitio inventivæ in inventivam artium et argumen- | torum: quodque prior harum (quæ eminet) desideretur. Partitio inventive artium in experien

"Ut varias usus meditando extunderet artes
Paulatim."-

musicis, ibidi pro lavationibus intestinorum, operculo | Davidem, qui in agro aberat. Atque hæc inducollæ, quod dissiliit, pro re tormentaria, denique (ut tionis forma (si verum omnino dicendum sit) tam verbo dicamus) casui aut cuivis alteri rei plus debea- pinguis est et crassa, ut incredibile videatur, tam mus, quam dialecticæ. Nec vero multo aliter se acuta et subtilia ingenia (qualia in his rebus medihabet modus ille inveniendi, quem recte describit❘ tationes suas exercuerunt) potuisse eam mundo obVirgilius: Georg. i. 133. trudere; nisi illud in causa fuisset, quod opera festinata ad theorias et dogmata contendissent: particularia autem (præsertim moram in iis longiorem) ex fastu quodam et elatione animi, despexissent. Illi enim exempla, sive instantias particulares, vice lictorum aut viatorum adhibuerunt ad summovendam turbam, ut dogmatibus suis viam aperirent; neutiquam autem ea inde ab initio in consilium advocarunt, ut legitima fieret et matura de rerum veritate deliberatio. Certe perculserit animos pia et religiosa quædam admiratio, cum videamus eadem calcata vestigia, ad errorem ducentia, in divinis et humanis. Quemadmodum enim in divina veritate percipienda ægre quis in animum inducat, ut fiat tanquam parvulus; ita in humana perdiscenda, provectos utique, puerorum more, prima inductionum elementa adhuc legere et retractare, res humilis existimatur et quasi contemnenda.

Non enim alia hic proponitur inveniendi methodus, quam cujus bruta ipsa sunt capacia, et quam crebro usurpant: nimirum attentissima circa unam rem solicitudo, ejusque perpetua exercitatio, quas sui conservandi necessitas hujusmodi animantibus imponit. Cicero enim vere admodum; "Usus uni rei deditus, et naturam et artem sæpe vincit." Quare si prædicetur de hominibus,

"Labor omnia vincit Improbus, et duris urgens in rebus egestas: " etiam de brutis similiter quæritur,

A

Tertio, si concedatur, principia scientiarum ex inductione, qua utuntur, vel sensu et experientia, recte posse constitui; certissimum est tamen, axiomata inferiora ab iis per syllogismum non posse (in rebus naturalibus, quæ participant ex materia) recte et tuto deduci. In syllogismo enim fit reductio pro

Quis expedivit psittaco suum Χαῖρε ?” Corvo quis auctor fuit, ut magna siccitate lapillos immitteret arbori cavæ, ubi aquam forte conspexerit, ut surgentem laticem rostro posset attingere ? Quis viam monstravit apibus, qui per aërem, tanquam vastum mare, agros floridos, licet multum ab alvearibus dissitos, solent petere, et favos suos denuo repetere? Quis formicam docuit, ut grana in colli-positionum ad principia per propositiones medias. culo suo reponenda circumroderet prius, ne reposita germinarent, et spem suam illuderent? Quod si in versu illo Virgiliano quis notet verbum illud extundere, quod difficultatem rei; et verbum illud paulatim, quod tarditatem innuit; redibimus unde profecti sumus, ad Ægyptiorum illos deos; cum hactenus homines modice rationis facultate, neutiquam vero officio artis, usi sint ad inventa detegenda.

Secundo, hoc ipsum, quod asserimus (si advertatur paulo diligentius) demonstrat inductionis forma, quam proponit dialectica; qua scilicet scientiarum principia inveniantur et probentur; quæ vitiosa plane est et incompetens, et naturam tantum abest ut perficiat, ut etiam eam pervertat et detorqueat. Qui enim modum acute introspexerit, quo ros iste æthereus scientiarum, similis illi de quo loquitur poëta,

"Aerei mellis cœlestia dona,"

Hæc autem sive inveniendi sive probandi forma in scientiis popularibus (veluti ethicis, politicis, legibus, et hujusmodi) locum habet: imo et in theologicis; quandoquidem Deo pro bonitate sua placuerit captui humano se accommodare: at in physicis, ubi natura opere, non adversarius argumento constringendus est, elabitur plane veritas ex manibus; propter longe majorem naturalium operationum, quam verborum subtilitatem: adeo ut succumbente syllogismo, inductionis (veræ scilicet et emendatæ) officio ubique opus sit, tam ad principia magis generalia, quam ad propositiones inferiores. Nam syllogismi ex propositionibus consistunt; propositiones ex verbis; verba notionum tesseræ sunt. Quare si notiones ipsæ (quæ verborum animæ sunt) male et varie a rebus abstrahantur, tota fabrica corruit. Neque laboriosa vel consequentiarum argumentorum, vel veritatis propositionum examinatio, rem in integrum unquam restituet; cum error sit (ut loquuntur medici) in digestione prima; quæ a functionibus sequentibus non rectificatur. Non igitur absque magna, et evidenti causa evenit, ut complures ex

colligatur (cum et scientiæ ipsæ ex exemplis singulis, partim naturalibus, partim artificialibus, tanquam prati floribus et horti, extrahantur) reperiet profecto animum suapte sponte, et nativa indole, induc-philosophis (aliqui autem eorum maxime insignes) tionem solertius conficere, quam quæ describitur a dialecticis; siquidem ex nuda enumeratione particularium (ut dialectici solent) ubi non invenitur instantia contradictoria, vitiose concluditur; neque aliquid aliud hujusmodi inductio producit, quam conjecturam probabilem. Quis enim in se recipiet, cum particularia, quæ quis novit, aut quorum meminit, ex una tantum parte compareant; non delitescere aliquod, quod omnino repugnet? Perinde ac si Samuel acquievisset in illis Isai filiis, quos coram adductos videbat in domo; et minime quæsivisset

academici fuerint et sceptici qui scientiæ humanæ et syllepsium certitudinem sustulerunt; ultra verisimilitudinem aut probabilitatem negantes eam pertingere. Inficias non iverim, visum esse nonnullis, Socratem, cum scientiæ certitudinem a se amoveret, per ironiam tantum hoc fecisse; et scientiam dissimulando simulasse: renunciando scilicet iis, quæ manifesto sciebat, ut eo modo, etiam quæ nesciebat, scire putaretur. Neque etiam in recentiore academia (quam amplexus est Cicero) illa opinio acatalepsia admodum sincere culta fuit.

Etenim qui

menti; aut per translationem experimenti; aut per inversionem experimenti; aut per compulsionem experimenti; aut per applicationem experimenti; aut per copulationem experimenti; aut denique per sortes experimenti. Universa vero ista cohibita sunt citra terminos axiomatis alicujus inveniendi. Illa enim altera pars de novo organo, omnem transitionem experimentorum in axiomata, aut axiomatum in experimenta, sibi vindicat.

eloquentia floruerunt, hanc fere sectam sibi desump- | nem experimenti; aut per productionem experiserunt, ut in utramque partem copiose disserendi gloriam assequerentur: unde a via illa recta, per quam ad veritatem pergere debuissent, tanquam ad deambulationes quasdam amœnas, animi causa institutas, deflexum est. Constat tamen, nonnullos sparsim in utraque academia (veteri et nova) multo magis inter scepticos, acatalepsiam istam simpliciter et integre tenuisse. Verum in hoc maxime ab illis peccatum est; quod sensuum perceptiones calumniabantur; unde scientias radicitus evellebant. Sensus vero, licet sæpenumero homines aut fallant, aut destituant, possint tamen multa adjuti industria ad scientias sufficere; idque non tam ope instrumentorum (licet et hæc quoque aliqua ex parte prosint) quam experimentorum ejus generis, quæ objecta subtiliora, quam pro sensus facultate, ad objecta sensu comprehensibilia producere queant. Debuerant autem potius defectum hac in parte imputasse mentis tum erroribus, tum contumaciæ (quæ rebus ipsis morigera esse recusat) et pravis demonstrationibus, et modis ratiocinandi, et concludendi, ex perceptione sensuum, perperam institutis. Hæc autem loquimur, non quo intellectui detrahatur, aut negotium totum deseratur, sed quo intellectui auxilia commoda comparentur et subministrentur, quibus rerum ardua et naturæ obscuritatem vincere possunt. Nemo enim tanta pollet manus constantia, aut etiam habitu, ut rectam lineam ducere, aut perfectum circulum circumscribere, manu libera possit; quod tamen ope regulæ, aut circini, facere in promptu est. Hæc igitur res ipsa est, quam paramus, et ingenti conatu molimur; ut scilicet mens per artem fiat rebus par; utque inveniatur ars quædam indicii et directionis, quæ cæteras artes, earumque axiomata, atque opera detegat, et in conspectum det. Hanc enim merito desiderari posuimus.

Ars ista indicii (ita enim eam appellabimus) duas habet partes: aut enim defertur indicium ab experimentis ad experimenta: aut ab experimentis ad axiomata, quæ et ipsa nova experimenta designent. Priorem harum experientiam literatam nominabimus, posteriorem vero interpretationem naturæ, sive novum organum. Prior quidem (ut alibi attigimus) vix pro arte habenda est, aut parte philosophiæ, sed pro sagacitate quadam; unde etiam eam venationem Panis (hoc nomen ex fabula mutuati) quandoque appellamus: attamen quemadmodum possit quis, in via sua, triplici modo progredi; aut cum palpat ipse in tenebris; aut cum alterius manu ducatur, ipse parum videns; aut denique cum vestigia lumine adhibito regat: similiter cum quis experimenta omnigena absque ulla serie, aut methodo tentet; ea demum mera est palpatio: cum vero nonnulla utatur in experimentando directione et ordine, perinde est, ac si manu ducatur. Atque hoc illud est, quod per experientiam literatam intelligimus: nam lumen ipsum, quod tertium fuit, ab interpretatione naturæ, sive novo organo, petendum est.

Literata experientia, sive venatio Panis, modos experimentandi tractat: eam (cum desiderari posuerimus, neque res sit plane perspicua) pro more et instituto nostro aliquatenus adumbrabimus. Modus experimentandi præcipue procedit, aut per variatio

Variatio experimenti fit primo in materia; scilicet, quando experimentum in jam cognitis, certæ materiæ fere adhæsit; nunc vero in illis, quæ similis sunt speciei, tentetur: veluti confectio papyri in pannis linteis tantum probata est, in sericis minime (nisi forte apud Chinenses) neque rursus in filaceis, compositis ex setis et pilis, ex quibus conficitur (quod vocamus) camelotum; neque denique in laneis, gossypio, et pellibus; quanquam hæc tria postrema magis esse videntur heterogenea. Itaque admisceri possint potius, quam per se utilia esse. Item insitio in arboribus fructiferis in usu est, in arboribus sylvestribus raro tentata; licet perhibeatur ulmum in ulmum insitam miras producere foliorum umbras. | Insitio etiam in floribus rara admodum est, licet hoc jam cœperit fieri in rosis muscatellis, quæ rosis communibus feliciter innoculantur. Etiam variationem in parte rei, inter variationes in materia ponimus. Videmus enim, surculum in trunco arboris insitum felicius pullulare, quam si terræ indatur. Cur non et semen cepæ capiti alterius cepæ viridis inditum, felicius germinet, quam si nudæ terræ commissum fuerit? Atque hic radix pro trunco variatur, ut hæc res insitio quædam in radice videri possit. Variatio experimenti fit secundo in efficiente: radii solis per specula comburentia, calore ita intenduntur, ut materiam, quæ ignem facile concipiat, accendere possint: num et radii lunæ, per eadem, ad lenissimum aliquem gradum teporis actuari possunt, ut videamus, utrum corpora omnia cœlestia sint potestate calida? Item calores radiosi, per specula scilicet, intenduntur : num etiam calores opaci (quales sunt lapidum et metallorum antequam candeant) idem patiuntur; an potius sunt luminis in hac re partes nonnullæ ? Item succinum et gagates fricata paleas trahunt; num etiam et ad ignem tepefacta? Variatio experimenti fit tertio in quanto circa quod diligens admodum est adhibenda cura, cum hoc multi circumstent errores. Credunt enim homines, aucta aut multiplicata quantitate, pro rata augeri aut multiplicari virtutem. Et hoc fere postulant et supponunt, tanquam res sit mathematicæ cujusdam certitudinis; quod omnino falsissimum est. Globus plumbeus unius libræ a turri demissus (puta) decem pulsuum spatio, ad terram descendit: num globus duarum librarum (in quo impetus iste, motus, quem vocant, naturalis, duplicari debet) spatio quinque pulsuum terram feriet? At ille æquali fere tempore descendet, neque accelerabitur juxta rationem quanti. Item sulphuris (puta) drachma una semilibræ chalybis admixta, eam fluere faciet et colliquari: num igitur uncia sulphuris, quatuor libris chalybis, ad colliquationem sufficiet ? At illud non sequitur. Certum enim est, obstinationem materiæ in patiente, per quantitatem,

:

augeri amplius, quam activitatem virtutis in agente.
Porro nimium æque fallit ac parum. Etenim in ex-
coctionibus et depurationibus metallorum, error est
familiaris, ut ad excoctionem promovendam, aut
calorem fornacis, aut additamenti, quod injiciunt,
molem augeant.
At illa supra modum aucta opera-
tionem impediunt; propterea quod vi et acrimonia
sua multum ex metallo puro in fumos vertant et
asportent; ut et jactura fiat; et massa, quæ remanet,
magis sit obstinata et dura. Debent igitur homines
ludibrium illud mulieris Æsopi cogitare: quæ spe-
rarat, ex duplicata mensura hordei gallinam suam
duo ova quotidie parituram: at illa impinguata nul-
lum peperit. Prorsus non tutum fuerit alicui expe-
rimento naturali confidere, nisi facta fuerit probatio,
et in minore, et in majore quanto. Atque de varia-
tione experimenti hactenus.

At

casu in artem: aut ab arte vel practica alia in aliam: aut a parte alicujus artis in partem diversam ejusdem. Translationis a natura aut casu in artem innumera sunt exempla: adeo ut omnes fere artes mechanicæ, a tenuibus initiis, natura aut casu præbitis, ortum habuerint. Adagio receptum erat, "botrum contra botrum citius maturescere:" id quod de mutuis amicitiæ operis et officiis increbuit. nostri cydræ (vini scilicet ex pomis) confectores, hoc optime imitantur. Cavent enim ne poma tundantur aut exprimantur, antequam, nonnullo tempore in acervos conjecta, mutuo contactu maturuerint; unde nimia potus aciditas emendetur. Item, Iridum artificiosarum imitatio ex aspersione spissa guttularum, ab iridibus naturalibus ex nube roscida, facili ductu translata est. Item, modus destillandi, vel ex alto peti, ex imbribus scilicet, aut rore; vel Productio experimenti duplex; repetitio, et ex- ex humili illo experimento guttarum, in patinis ollis tensio: nimirum, cum aut experimentum iteratur, aquæ bullientis superimpositis, adhærentium, desuaut ad subtilius quiddam urgetur. Repetitionis exmi potuit. Tonitrua autem et fulgura imitari veriemplum tale sit. Spiritus vini fit ex vino per de- tus quis esset, nisi operculum monachi illius chemici, stillationem unicam; estque vino ipso multo acrior magno impetu et fragore, subito in sublime jactum, et fortior: num etiar spiritus vini ipse destillatus submonuisset. Verum quo hæc res magis exemsive sublimatus, se ipsum fortitudine æque superabit? plis abundet, eo pauciora adducere opus fuerit. DeAt repetitio quoque non absque fallacia est: etenim, buerant autem homines, si illis utilia inquirere vatum secunda exaltatio, prioris excessum non æquat; caret, naturalia opificia et operationes singulas, attum etiam sæpenumero per iterationem experimenti, tente, et minutim, et ex composito intueri; et secum post statum sive acmen quandam operationis, tan- perpetuo, et acriter cogitare, quænam ex ipsis ad tum abest ut progrediatur natura, ut potius relabatur. artes transferri possit. Speculum enim artis natura: Judicium igitur in hac re adhibendum. Item ar- nec pauciora sunt experimenta, quæ ab arte in artem, gentum vivum, in linteo, aut alias in medio plumbi | seu a practica in practicam, transferri possunt; licet liquefacti, cum refrigescere cœperit, insertum, stu-hoc rarius in usu sit. Natura enim ubique omnibus pefit; nec amplius fluit: num et idem argentum vi- occurrit; at artes singulæ artificibus tantum propriis vum, si sæpius immissum fuerit, ita figetur, ut fiat cognitæ sunt. Specilla ocularia ad visum debilem malleabile? Extensionis exemplum tale sit: aqua juvandum inventa sunt: num et comminisci quis in summo posita, et pensilis facta, et per rostrum queat aliquod instrumentum, quod auribus appenvitri oblongum in vinum dilutum immersa, separa- sum surdastris ad audiendum juvet ? Item, imbit aquam a vino: vino in summum se paulatim rebalsamationes et mel cadavera conservant; annon cipiente, aqua in imo subsidente: num etiam, quem- possit aliquid ex his in medicinam transferri, quod admodum vinum et aqua (corpora scilicet diversa) etiam vivis corporibus prosit ? Item, sigillorum hoc ingenio separantur, possint quoque partes vini practica in cera, cæmentis, et plumbo, antiqua fuit: (corporis nimirum integri) subtiliores a crassioribus at hæc etiam impressioni in chartis, sive arti typoseparari; ut fiat tanquam destillatio, per pondus, et graphicæ, viam monstravit. Item, sal in coquinaria in summo reperiatur aliquid spiritui vini proximum, carnes condit, idque melius hieme, quam æstate. sed forte delicatius? Item magnes ferrum integrum Annon hoc ad balnea utiliter transferri possit, eotrahit num etiam frustrum magnetis in dissolutione rumque temperamentum, quando opus fuerit, vel imferri immersum, ferrum ad se alliciet, et se ferro ob- primendum, vel extrahendum? Item, sal in nupero ducet? Item, versorium acus nautica se ad polos experimento, de conglaciationibus artificialibus, magmundi applicat: num etiam eadem via et consecu- nas vires ad condensandum obtinere reperitur: antione, qua cœlestia? Videlicet, ut si quis acum in non possit hoc transferri ad condensationes metallocontrario situ, hoc est, in puncto australi ponat, et rum paulisper teneat, ac deinde vim omittat: num forte acus ad septentriones se conferet, eligendo potius rotare per occidentem in situm desideratum, quam per orientem? Item, aurum argentum vivum, juxta positum, imbibit: num vero aurum recipit illud argentum vivum intra se, sine extensione molis suæ, ut fiat massa quædam ipso auro ponderosior? Item, homines memoriæ serviunt, collocando imagines personarum in locis. Num etiam idem assequentur, missis locis, et affingendo actiones aut habitus personis? Atque de productione experimenti hactenus.

Translatio experimenti triplex: aut a natura vel

cum jampridem notum sit, aquas fortes, ex nonnullis salibus compositas, dejicere et præcipitare arenulas auri ex metallis aliquibus auro ipso minus densis? Item pictoria imagine memoriam rei renovat: annon hoc traductum est in artem eam, quam vocant, memoriæ ? De his in genere monitum sit; quod nihil ad imbrem quendam inventorum utilium, eorundemque novorum, veluti cœlitus deducendum, tantum valere possit, quantum, si experimenta complurium artium mechanicarum, uni homini, aut paucis, qui se invicem colloquiis acuere possint, in notitiam venerint: ut per hanc, quam dicimus, experimentorum translationem, artes se mutuo fovere, et veluti commixtione radiorum accendere possint.