Page images
PDF
EPUB

FRANCISCI

BARONIS DE VERULAMIO, VICE-COMITIS SANCTI ALBANI,

ᎠᎬ

DIGNITATE ET AUGMENTIS SCIENTIARUM.

LIBER SEXTUS.

CAPUT PRIMUM.

AD REGEM SUUM.

Partitio traditivæ in doctrinam de organo sermonis; doctrinam de methodo sermonis; et doctrinam de illustratione sermonis. Partitio doctrina de organo sermonis in doctrinam de notis rerum; de locutione, et de scriptione: quarum duce posteriores grammaticam constituunt, ejusque partitiones sunt. Partitio doctrinæ de notis rerum in hieroglyphica | et characteres reales. Partitio secunda grammaticæ in literariam et philosophantem. Aggregatio poeseos quoad metrum ad doctrinam de locutione. Aggregatio doctrinæ de ciphris ad doctrinam de scriptione.

CONCEDITUR certe cuivis (rex optime) seipsum et sua ridere et ludere. Quis igitur novit, num forte opus istud nostrum non descriptum fuerit ex libro quodam veteri, reperto inter libros famosissimæ illius bibliothecæ Sancti Victoris ; quorum catalogum excepit magister Franciscus Rabelesius ? Illic enim invenitur liber, cui titulus est, "Formicarium artium." Nos sane pusillum acervum pulvisculi congessimus, et sub eo complura scientiarum et artium grana condidimus, quo formica reptare possint, et paulatim conquiescere, et subinde ad novos se labores accingere. At regum sapientissimus pigros quoscunque remittit ad formicas: nos autem pigros eos homines pronunciamus, quibus acquisitis uti tantum cordi sit ; neque subinde novas scientiarum sementes et messes facere.

[ocr errors]

et grammatica dicitur, duplex est: altera de locutione, altera de scriptione. Recte enim Aristoteles, Cogitationum tesseræ verba, verborum literæ." Utrumque grammaticæ assignabimus. Verum ut rem altius repetamus, antequam ad grammaticam et partes ejus jam dictas veniamus, in genere de organo traditivæ dicendum est. Videntur enim esse proles quædam traditivæ aliæ, præter verba et literas. Hoc igitur plane statuendum est: quicquid scindi possit in differentias satis numerosas, ad notionum varietatem explicandam (modo differentiæ illæ sensui perceptibiles sint) fieri posse vehiculum cogitationum de homine in hominem. Nam videmus nationes linguis discrepantes commercia non male per gestus exercere; at in practica nonnullorum, qui surdi et muti usque a nativitate fuerant, et alias erant ingeniosi, miros videmus haberi inter eos et amicos suos, qui eorum gestus perdidicerant, dialogos. Quinetiam notissimum fieri jam cœpit, quod in China, et provinciis ultimi orientis, in usu hodie sint characteres quidem reales, non nominales, qui scilicet nec literas, nec verba, sed res et notiones exprimunt. Adeo ut gentes complures, linguis prorsus discrepantes, sed hujusmodi characteribus (qui apud illos latius recepti sunt) consentientes, scriptis communicent: eousque, ut librum aliquem hujusmodi characteribus conscriptum, quæque gens patria lingua legere et reddere possit.

Notæ igitur rerum, quæ absque ope aut medio verborum res significant, duplicis generis sunt: quarum prius genus ex congruo; alterum ad placitum significat. Prioris generis sunt hieroglyphica et Accedamus nunc ad artem tradendi, sive profe- gestus: posterioris vero ii, quos diximus, characteres rendi et enunciandi ea, quæ inventa, judicata, ac in reales. Hieroglyphicorum usus vetustus admodum, memoria reposita sunt; quam nomine generali tra- et in veneratione quadam habitus; præcipue apud ditivam appellabimus. Ea omnes artes circa verba Ægyptios gentem valde antiquam: adeo ut videantur et sermones complectitur. Quamvis enim ratio ser- hieroglyphica fuisse scriptio quædam antenata, et monis veluti anima sit, tamen in tractando disjungi | senior ipsis elementis literarum, nisi forte apud Hedebent ratio et sermo; non minus quam anima et bræos. Gestus autem tanquam hieroglyphica trancorpus. Traditivam in tres partes dividemus, doc-sitoria sunt. Quemadmodum enim verba prolata trinam circa organum sermonis, doctrinam circa me- volant, scripta manent; ita et hieroglyphica gestibus thodum sermonis, et doctrinam circa sermonis illus- expressa transeunt, depicta durant. Cum enim trationem sive ornatum. Periander, consultus de conservanda tyrannide, legaDoctrina de organo sermonis vulgo recepta, quæ tum astare juberet; atque ipse in horto deambulans

|

summitates florum eminentiorum carperet, ad cædem | minime probamus curiosam illam inquisitionem, procerum innuens; non minus usus est hieroglyphico, quam si id in charta depinxisset. Illud interim patet, hieroglyphica et gestus semper cum re significata aliquid similitudinis habere; et emblemata quædam esse; unde eas notas rerum ex congruo nominavimus. At characteres reales nihil habent ex emblemate, sed plane surdi sunt; non minus quam ipsa elementa literarum; et ad placitum tantum efficti, consuetudine autem tanquam pacto tacito recepti. Illud interim liquet, vasta ipsorum multitudine ad scribendum opus esse: tot enim esse debent, quot sunt vocabula radicalia. Hæc igitur portio doctrinæ de organo sermonis, quæ est de notis rerum, nobis ponitur pro desiderato. Etsi autem tenuis possit videri esse ejus usus, cum verba et scriptio per literas sint organa traditivæ longe commodissima; visum est tamen nobis, veluti rei non ignobilis, aliquam hoc loco mentionem ejus facere. Tractamus enim hic, veluti numismata rerum intellectualium: nec abs re fuerit nosse, quod sicut nummi possint confici ex alia materia, præter aurum et argentum, ita et notæ rerum aliæ possint cudi, præter verba et literas.

Pergamus igitur ad grammaticam. Ea vero veluti viatoris locum erga cæteras scientias obtinet; non nobilem illum quidem, sed imprimis tamen necessarium; præsertim cum scientiæ, nostris seculis, et linguis eruditis, non vernaculis, potissimum hauriantur. Neque tamen dignitas ejus parva censenda est, quandoquidem antidoti cujusdam vicibus fungatur contra maledictionem illam confusionis linguarum. Sane hoc agit industria humana, ut se restituat et redintegret in benedictionibus illis, quibus culpa sua excidit. Atque contra maledictionem primam generalem de sterilitate terræ, et comedendo panem suum in sudore vultus sui, reliquis artibus omnibus se munit et instruit. At contra secundam illam de confusione linguarum advocat in auxilium grammaticam. Ejus in linguis quibusque vernaculis exiguus certe usus est; in externis perdiscendis latior; amplissimus vero in illis linguis, quæ vulgares esse desierunt, et in libris tantum perpetuantur.

Grammaticam etiam bipartitam ponemus, ut alia sit literaria, alia philosophica: altera adhibetur simpliciter ad linguas, nempe ut eas quis aut celerius perdiscat, aut emendatius et purius loquatur: altera vero aliquatenus philosophiæ ministrat ; qua in parte occurrit nobis, Cæsarem libros "De analogia" conscripsisse; atque dubitatio subiit, utrum illi hanc, quam dicimus, grammaticam philosophicam tractarint? Suspicamur tamen nil admodum in illis fuisse subtilius aut sublimius, sed tantum præceptiones tradidisse de oratione casta et integra, neque a consuetudine loquendi prava, neque ab affectatione aliquorum vitiata et polluta; in quo genere ipse excelluit. Veruntamen hac ipsa re moniti, cogitatione complexi sumus grammaticam quandam, quæ non analogiam verborum ad invicem, sed analogiam inter verba et res, sive rationem, sedulo inquirat: citra tamen eam, quæ logicæ subservit, hermeniam. Vestigia certe rationis verba sunt; itaque vestigia etiam aliquid de corpore indicant: hujus igitur rei adumbrationem quandam tenuem dabimus. Primo autem

quam tamen Plato vir eximius non contempsit; nimirum de impositione et originali etymologia nominum; supponendo ac si illa jam a principio ad placitum indita minime fuissent, sed ratione quadam et significanter derivata et deducta: materiam certe elegantem, et quasi ceream, quæ apte fingi et flecti possit; quoniam vero antiquitatum penetralia perscrutari videtur, etiam quodammodo venerabilem ; sed nihilominus parce veram, et fructu cassam. Illa demum, ut arbitramur, foret nobilissima grammaticæ species, si quis in linguis plurimis tam eruditis quam vulgaribus eximie doctus, de variis linguarum proprietatibus tractaret; in quibus quæque excellat, in quibus deficiat, ostendens. Ita enim et linguæ mutuo commercio locupletari possint; et fiet ex iis, quæ in singulis linguis pulchra sunt (tanquam Venus Apellis) orationis ipsius quædam formosissima imago, et exemplar quoddam insigne, ad sensus animi rite exprimendos. Atque una etiam hoc pacto capientur signa haud levia, sed observatu digna (quod fortasse quispiam non putaret) de ingeniis et moribus populorum et nationum ex linguis ipsorum. Equidem libenter audio Ciceronem notantem, quod apud Græcos desit verbum, quod Latinum illud (ineptum) reddat; "Propterea," inquit, "quod Græcis hoc vitium tam familiare fuit, ut illud in se ne agnoscerent quidem:" digna certe gravitate Romana censura. Quid illud, quod Græci in compositionibus verborum tanta licentia usi sunt, Romani contra magnam in hac re severitatem adhibuerunt ? Plane colligat quis, Græcos fuisse artibus, Romanos rebus gerendis, magis idoneos. Artium enim distinctiones verborum compositionem fere exigunt: at res, et negotia, simpliciora verba postulant. Quin Hebræi tantum compositiones illas refugiunt, ut malint metaphora abuti, quam compositionem introducere. Quinetiam verbis tam paucis et minime commixtis utuntur, ut plane ex lingua ipsa quis perspiciat, gentem fuisse illam Nazaræam, et a reliquis gentibus separatam. Annon et illud observatione dignum (licet nobis modernis spiritus nonnihil retundat) antiquas linguas plenas declinationum, casuum, conjugationum, temporum, et similium fuisse; modernas his fere destitutas, plurima per præpositiones et verba auxiliaria segniter expedire. Sane facile quis conjiciat (utcunque nobis ipsi placeamus) ingenia priorum seculorum nostris fuisse multo acutiora et subtiliora. Innumera sunt ejusmodi, quæ justum volumen complere possint. Non abs re igitur fuerit grammaticam philosophantem a simplici et literaria distinguere, et desideratam ponere.

Ad grammaticam etiam pertinere judicamus omnia illa, quæ verbis quoquo modo accidunt, qualia sunt sonus, mensura, accentus. At prima illa literarum simplicium cunabula (nempe qua percussione linguæ, qua apertura oris, qua adductione labiorum, quo nisu gutturis, singularum literarum sonus generetur) ad grammaticam non pertinent, sed portio sunt doctrinæ de sonis, sub sensu et sensibili tractanda. Sonus, de quo loquimur, grammaticus, ad euphonias tantum pertinct et dysphonias. Illarum quædam communes sunt: nulla enim est lingua, quin vocalium concurrentium hiatus, aut consonantium concurren

tium asperitates aliquatenus refugiat. Sunt et aliæ | haud pauca sunt: ciphræ simplices; ciphræ non respectivæ, quæ scilicet diversorum populorum auribus gratæ aut ingratæ accedunt. Græca lingua diphthongis scatet; Latina longe parcius: lingua Hispanica literas tenues odit, easque statim vertit in medias: linguæ quæ ex Gothis fluxere, aspiratis gaudent: multa sunt ejusmodi: verum hæc ipsa fortasse plus satis.

At mensura verborum ingens nobis corpus artis peperit; poësim scilicet, non quatenus ad materiam (de qua supra) sed quatenus ad stylum et figuram verborum, versas nimirum sive carmina: circa quæ ars habetur quasi pusilla; exempla accedunt grandia, et infinita. Neque tamen ars illa (quam prosodiam grammatici appellant) ad carminum genera et mensuras edocendas tantum restringi debeat: adjicienda enim sunt præcepta, quod carminum genus cuique materiæ sive subjecto optime conveniat. Antiqui heroica carmina historiis et encomiis applicaverunt; elegos querimoniis, iambos invectivis, lyricos odis et hymnis. Neque hæc prudentia recentioribus poëtis in linguis propriis defuit: illud reprehendendum, quod quidam antiquitatis nimium studiosi, linguas modernas ad mensuras antiquas (heroicas, elegiacas, sapphicas, etc.) traducere conati sunt, quas ipsarum linguarum fabrica respuit, nec minus aures exhorrent. In hujusmodi rebus sensus judicium artis præceptis præponendum, ut ait ille:

"Cœnæ fercula nostræ

significantibus characteribus intermixtæ; ciphræ duplices literas uno charactere complexæ; ciphræ rota; ciphræ clavis; ciphræ verborum; aliæ. Virtutes autem in ciphris requirendæ tres sunt: ut sint expeditæ, non nimis operosæ ad scribendum : ut sint fidæ, et nullo modo pateant ad deciphrandum : addo denique, ut, si fieri possit, suspicione vacent. Si enim epistolæ in manus eorum devenient, qui in eos, qui scribunt, aut ad quos scribuntur, potestatem habeant, tametsi ciphra ipsa fida fit et deciphratu impossibilis, tamen subjicitur hæc res examini et quæstioni; nisi ciphra sit ejusmodi, quæ aut suspicione vacet, aut examinationem eludat. Quod vero ad elusionem examinis attinet, suppetit inventum ad hoc novum atque utile, quod cum in promptu habeamus, quorsum attinet illud inter desiderata referre, sed potius id ipsum proponere ? Hoc hujusmodi est ; ut habeat quis duo alphabeta, unum literarum verarum, alterum non-significantium: et simul duas epistolas involvat, unam, quæ secretum deferat; alteram, qualem verisimile fuerit scribentem missurum fuisse, absque periculo tamen. Quod si quis de ciphra severe interrogetur, porrigat ille alphabetum non-significantium pro veris literis; alphabetum autem verarum literarum pro non-significantibus; hoc modo incidet examinator in epistolam illam exteriorem, quam cum probabilem inveniet, de interiori epistola nihil suspicabitur. Ut vero suspicio omnis absit, aliud inventum subjiciemus, quod certe, cum adolescentuli essemus Parisiis, excogitavimus; nec etiam adhuc visa nobis res digna est, quæ pereat. Habet enim gradum ciphræ altissimum ; nimirum ut omnia per omnia sig

quintuplo minor sit, quam ea, cui involvatur : alia nulla omnino requiritur conditio aut restrictio. Id hoc modo fiet. Primo, universæ literæ alphabeti in duas tantummodo literas solvantur per transpositionem earum. Nam transpositio duarum literarum per locos quinque differentiis triginta duabus, multo magis viginti quatuor (qui est numerus alphabeti apud nos) sufficiet. Hujus alphabeti exemplum tale est.

Mallem convivis quam placuisse cocis." Neque vero ars est, sed artis abusus, cum illa naturam non perficiat, sed pervertat. Verum quod ad poësim attinet (sive de fabulis, sive de metro loqua-nificari possint: ita tamen ut scriptio, quæ involvitur, mur) est illa (ut superius diximus) tanquam herba luxurians, sine semine nata, ex vigore ipsius terræ germinans. Quare ubique serpit et latissime diffusa est, ut supervacuum foret de defectibus ejus solicitum esse. De illa igitur cura est abjicienda. Quod vero ad accentus verborum, nil opus est de re tam pusilla dicere; nisi forte illud quis notatu dignum putet ; quod accentus verborum exquisite, accentus autem sententiarum neutiquam in observationem venit. Attamen illud fere universo generi humano commune est, ut vocem in fine periodi submittant, in interrogatione elevent, et alia hujusmodi non pauca. Atque de grammaticæ parte, quæ ad locutionem spectat, hactenus.

Quod ad scriptionem attinet, ea aut alphabeto vulgari perficitur (quod ubique recipitur) aut occulto et privato, de quo inter singulos convenit, quod ciphras vocant. At orthographia vulgaris etiam controversiam et quæstionem nobis peperit: utrum scilicet eadem verba scribere oporteat, quo pronunciantur, modo, an potius ex more consueto? At illa scriptio, quæ reformata videri possit (ut scilicet scriptio pronunciationi consona sit) est ex genere inutilium subtilitatum. Nam et ipsa pronunciatio quotidie gliscit, nec constans est; et derivationes verborum, præsertim ex linguis extraneis, prorsus obscurantur: denique cum ex more recepto scripta, morem pronunciandi nullo modo impediant, sed liberum relinquant, quorsum attinet ista novatio?

Ad ciphras igitur veniendum. Earum genera

A. ааааа.

Exemplum Alphabeti Biliterarii.

G. aabba.

N. abbaa.

B. aaaab. H. aabbb. 0. abbab.

C. aaaba. I. abaaa. P. abbba.

D.

aaabb. K. abaab. Q. abbbb.

E. aabaa. L. ababa. R. baaaa.

F. aabab.

M. ababb.

S.

baaab.

[blocks in formation]

F aabab.

[ocr errors][merged small]

Exemplum Solutionis.

U
G
E.
baabb. aabba. aabaa.

Præsto simul sit aliud alphabetum biforme, nimirum, quod singulas alphabeti communis literas, tam capitales quam minores, duplici forma, prout cuique commodum sit, exhibeat.

Exemplum Alphabeti Biformis.

a. b. a. b. a. b. a. b. a. b. a. b. a. b. a. b. a. b. A. A. a. a. B. B. b. b. C. C. c. c. D. D. d. d. E. E. a. b. a. b. a. b. a. b. a. b. a. b. a. b. a. b. a. b. e. e. F. F. f. f. G. G. g. g. H. H. h. h. I. I. i. i. a. b. a. b. a. b. a. b. a. b. a. b. a. b. a. b. a. b. K. K. k. k. L. L. 1. 1. M. M. m. m. N. N. n. n. O. O. ́a. b. a. b. a. b. a. b. a. b. a. b. a. b. a. b. a. b. o. o. P. P. p. p. Q. Q. q. q. R. R. r. r. S. S. s. s. a. b. a. b. a. b. a. T. T. t. t. U. U. u. b. a. b. a. b. a. b. Y.

y. y. Z. Z. z. z.

b. a. b. a. b. a. b. a. b. a.

u. W. W. w. w. X. X. x. x. Y.

[blocks in formation]

tum ciphræ aut pactum de latebra penitus ignoret. Res sane est illa laboriosa simul et ingeniosa, et arcanis principum, veluti et illa prior, dicata. Attamen præcautione solerti fieri possit inutilis; etsi, quomodo res nunc se habent, magni prorsus sit usus. Etenim si ciphræ introductæ essent bonæ et fideles, plurimæ fuerint, quæ operam deciphratoris prorsus eluderent, et excluderent; quæ tamen sint satis commodæ et expeditæ ad legendum aut scribendum. Verum imperitia et inscitia secretariorum et amanuensium in aulis principum tanta est, ut maxima plerunque negotia ciphris infirmis et futilibus committantur. ·

Interea fieri potest, ut suspicetur quispiam nos in enumeratione, et quasi censu artium, id agere, ut scientiarum copiæ (quas veluti in aciem adducimus) auctæ et multiplicatæ, magis sint admirationi; cum tamen numerus earum forte ostentari, vires tam brevi tractatu vix explicari possint. Verum nos institutum nostrum fideliter urgemus, atque in hoc globo scientiarum conficiendo, etiam insulas minores aut remotiores omitti nolumus. Neque vero (ut arbitramur) perfunctorie, licet cursim, eas artes attingimus; sed potius nucleos et medullas ipsarum ex multa materiæ massa stylo acuto excerpimus. Cujus rei judicium ipsis illis, qui in hujusmodi artibus peritissimi sunt, permittimus: cum enim plerique, qui multiscii videri volunt, hoc fere habeant, ut vocabula et exteriora artium passim jactantes, illarum ignaris admirationi, magistris ludibrio sint, speramus nostra contrarium prorsus eventum habitura, ut peritissimi cujusque in artibus singulis judicium maxime detineant, cæteris minoris sint. Quod vero ad artes illas, quæ minorum quasi gentium

Apposuimus etiam exemplum aliud largius ejus- videri possunt; si quis existimet nos nimium quid dem ciphræ, scribendi omnia per omnia.

Epistola Interior.

ipsis tribuere; circumspiciat ille, et videbit, homines in provinciis suis magnos sane et celebres, cum ad metropolim aut sedem imperii forte migraverint,

Ad quam delegimus epistolam Spartanam, missam turbæ fere immisceri, et inferioris notæ esse: simiolim in scytale.

"Perditæ res Mindarus cecidit: milites esuriunt: neque hinc nos extricare, neque hic diutius manere possumus."

Epistola Exterior.

Sumpta ex epistola prima Ciceronis, in qua epistola Spartana involvitur.

"Ego omni officio, ac potius pietate erga te, cæteris satisfacio omnibus: mihi ipse nunquam satisfacio. Tanta est enim magnitudo tuorum erga me meritorum, ut quoniam tu, nisi perfecta re, de me non conquiesti: ego, quia non idem in tua causa efficio, vitam mihi esse acerbam putem. In causa hæc sunt: Ammonius regis legatus aperte pecunia nos oppugnat. Res agitur per eosdem creditores, per quos, cum tu aderas, agebatur. Regis causa, si qui sunt, qui velint, qui pauci sunt, omnes ad Pompeium rem deferri volunt. Senatus religionis calumniam, non religione, sed malevolentia, et illius regiæ largitionis invidia, comprobat, etc."

[blocks in formation]

liter mirum non est artes istas leviores, juxta artes principales et supremas collocatas, dignitate minui; cum tamen iis, qui operam illis præcipue impenderint, res videantur utique magnæ et præclaræ. Atque de organo sermonis hæc dicta sint.

CAPUT SECUNDUM.

Doctrina de methodo sermonis constituitur ut pars traditivæ substantiva et principalis : nomen ei inditur prudentia traditiva. Enumerantur methodi genéra diversa; et subjunguntur eorum commoda et incommoda.

VENIAMUS ad doctrinam de methodo sermonis. Ea ut pars dialecticæ tractari consuevit. Etiam locum in rhetorica per nomen dispositionis reperit. Verum collocatio ejus in famulitio aliarum artium in causa fuit, ut plurima, quæ ad ipsam spectant, cognitu utilia, prætermissa sint. Visum igitur est nobis doctrinam substantivam et principalem de methodo constituere, quam nomine generali prudentiam traditivæ appellamus. Itaque methodi genera (cum varia sint) enumerabimus potias, quam partiemur. Atque de unica methodo, et dichotomiis perpetuis,

nil attinet dicere: fuit enim nubecula quædam doctrinæ, quæ cito transiit: res certe simul et levis, et scientiis damnosissima. Etenim hujusmodi homines, cum methodi suæ legibus res torqueant; et quæcunque in dichotomias illas non apte cadunt, aut omittant, aut præter naturam inflectant; hoc efficiunt, ut quasi nuclei et grana scientiarum exiliant, ipsi aridas tantum et desertas siliquas stringant. Itaque inania compendia parit hoc genus methodi, solida scientiarum destruit.

Constituatur igitur prima differentia methodi, ut sit aut magistralis, aut initiativa. Neque vero verbum initiativæ ita intelligimus, quasi hæc initia scientiarum tantum traderet, illa doctrinam integram: verum contra (vocabulum a sacris mutuantes) eam dicimus methodum initiativam, quæ ipsa scientiarum mysteria recludat, et denudet. Magistralis siquidem docet; initiativa intimat: magistralis poscit, ut fides habeatur iis, quæ dicuntur; initiativa vero potius ut examen subeant: altero scientias discentium vulgo; altera tanquam filiis scientiarum tradit; denique altera pro fine habet scientiarum (quales jam sunt) usum; altera earundem continuationem et ulteriorem progressum. Harum posterior via videtur deserta et interclusa. Ita enim adhuc scientiæ tradi consueverunt, quasi ex pacto, tam docens quam discens errores asciscere cupiant. Etenim qui docet, eo docet modo, quo maxime dictis suis fides astruatur, non quo illa commodissime examini subjiciantur : et qui discit, sibi extemplo satisfieri, non legitimam disquisitionem præstolari, expetit; ut magis sit ei cordi non dubitare, quam non errare. Ita ut et magister, amore gloriæ, infirmitatem scientiæ suæ prodere caveat, et discipulus, laboris odio, vires proprias experiri nolit. Scientia vero, quæ aliis tanquam tela pertexenda traditur, eadem methodo (si fieri possit) animo alterius est insinuanda, qua primitus inventa est. Atque hoc ipsum fieri sane potest in scientia per inductionem acquisita: sed in anticipata ista et præmatura scientia (qua utimur) non facile dicat quis, quo itinere ad eam, quam nactus est, scientiam pervenerit. Attamen sane secundum majus et minus possit quis scientiam propriam revisere, et vestigia suæ cognitionis simul et consensus remetiri; atque hoc pacto scientiam sic transplantare in animum alienum, sicut crevit in suo. Artibus enim idem usuvenit quod plantis: si planta aliqua uti in animo habeas, de radice quid fiat, nil refert: si vero transferre cupias in aliud solum, tutius est radicibus, uti, quam surculis. Sic traditio❘ (quæ nunc in usu est) exhibet plane tanquam truncos (pulchros illos quidem) scientiarum; sed tamen absque radicibus fabro lignario certe commodos, at plantatori inutiles. Quod si, disciplinæ ut crescant, tibi cordi sit, de truncis minus sis solicitus; ad id curam adhibe, ut radices illæsæ, etiam cum aliquantulo terræ adhærentis, extrahantur. Cujus quidem generis traditionis, methodus mathematicorum, in eo subjecto, similitudinem quandam habet; generatim autem non video, quod aut in usu sit, aut quod quis inquisitioni ejus dederit operam; proinde eam inter desiderata numerabimus, eamque traditionem lampadis, sive methodum ad filios appellabimus.

Sequitur aliud methodi discrimen, priori inten

|

[ocr errors]
[ocr errors]

tione affine, reipsa fere contrarium. Hoc enim habet utraque methodus commune, ut vulgus auditorum a selectis separet; illud oppositum, quod prior introducit modum tradendi solito apertiorem; altera, de qua jam dicemus, occultiorem. Sit igitur discrimen tale, ut altera methodus sit exoterica, altera acroamatica. Etenim quam antiqui adhibuerunt præcipue in edendis libris differentiam; eam nos transferimus ad ipsum modum tradendi. Quinetiam acroamatica ipsa apud veteres in usu fuit, atque prudenter et cum judicio adhibita. At acroamaticum sive ænigmaticum istud dicendi genus posterioribus temporibus dehonestatum est a plurimis, qui eo, tanquam lumine ambiguo et fallaci, abusi sunt ad merces suas adulterinas extrudendas. Intentio autem ejus ea esse videtur, ut traditionis involucris vulgus (profanum scilicet) a secretis scientiarum summoveatur; atque illi tantum admittantur, qui aut per manus magistrorum parabolarum interpretationem nacti sunt, aut proprio ingenii acumine et subtilitate intra velum penetrare possint.

Sequitur aliud methodi discrimen, magni prorsus ad scientias momenti; cum scilicet scientiæ traduntur, aut per aphorismos, aut methodice. Notatu enim imprimis dignum est in consuetudinem plerunque venisse, ut homines ex pauculis axiomatibus et observationibus, in quovismodo subjecto, artem constituant quasi completam et solennem, eam ingenii quibusdam commentationibus suffarcinando, exemplis illustrando, et methodo revinciendo. At illa altera traditio per aphorismos plurima secum fert commoda, ad quæ traditio methodica non attingit. Primum enim de scriptore specimen dat, utrum ille leviter et perfunctorie scientiam hauserit, an penitus imbiberit. Aphorismi enim, nisi prorsus forent ridiculi, necesse est, ut ex medullis et interioribus scientiarum conficiantur. Abscinditur enim illus. tratio et excursio; abscinditur varietas exemplorum; abscinditur deductio et connexio; abscinditur descriptio practica: ut ad materiem aphorismorum nihil relinquatur, præter copiam observationum bene amplam. Igitur ad aphorismos non sufficiet quispiam, imo de eis nec cogitabit sane, qui se neutiquam copiose et solide instructum ad scribendum perspexerit. At in methodis;

"Tantum series juncturaque pollet; Tantum de medio sumptis accedit honoris ;"

ut speciem artis, nescio cujus, præclare sæpenumero reportent ea, quæ, si solvantur, segregentur, et denudentur, ad nihilum fere recasura forent. Secundo, traditio methodica ad fidem et consensum valet; ad indicationes de praxi minus innuit, siquidem demonstrationem quandam in orbe præ se fert, partibus se invicem illuminantibus, ideoque intellectui satisfacit magis; quia vero actiones in vita communi sparguntur, non ordine componuntur, ideo magis iisdem conducunt etiam sparsa documenta. Postremo, aphorismi, cum scientiarum portiones quasdam et quasi frusta tantum exhibeant, invitant, ut alii etiam aliquid adjiciant et erogent; traditio vero methodica, dum scientiam integram ostentat, securos illico homines reddit, quasi jam summa adeptos.

Sequitur aliud methodi discrimen, magni et illud

« PreviousContinue »