տեսանիցես զնա, բան ինչ է զի խօսեսցի ընդ քեզ : Եւ նա վասն ժահահոտութեանն ոչ կամեցաւ : Ասէ այրն . Երթ, տես եւ խօսեաց ընդ նմա, զի այնպիսեացն է արքա– յութիւնն Աստուծոյ, թերեւս եւ մեք վասն դորա ողորմութիւն գտցուք : Եւ պատեալ * A fol. 157 զերեսն իւր գնաց ի խուղն : Եւ օրհնեաց Յովհաննէս յոյժ զհայրն * եւ զմայրն, եւ հանեալ զաւետարանն՝ ետ ցմայրն իւր եւ ասէ. Եղիցի այդ քեզ ի փրկութիւն քո եւ 5 վարձ զի ի դրան քում հանգեայ :

v. a.

Եւ առեալ կնոջն զաւետարանն` ծանեաւ, եւ աղաչեաց արտասուալից հառաչմամբ եւ ասէ. Երդմնեցուցանեմ զքեզ յարարողն երկնի եւ երկրի, ասա ինձ եթէ յումէ անկաւ աւետարանս այս առ քեզ : Կոչեաց եւ զայրն իւր անդ : Ասէ ՅովՀաննէս . Երդուիր եւ դու ինձ զի զոր ինչ պատուիրեմ քեզ_ առնես այնպէս : Եւ նա երդմամբ օ յանձն առ : Եւ նա ասէ. Ի տեղւոջս յայսմիկ թաղեա զիս մազեղինաւս : Ես եմ Յովհաննէս որդին քո : Եւ նոյնժամայն աւանդեաց զհոգին իւր առ Աստուած :

Եւ անկեալ մայրն ի վերայ նորա, նուաղեցաւ . եւ ջուր սրսկեալ զերեսօքն՝ կանգնեցաւ : Եւ բազմութիւն քաղաքին ժողովեցան ի տեղին, եւ լուր եղեւ յամենայն քաղաքն, որ եւ թագաւորն լուեալ եւ պատրիարգն` գնացին տեսանել :

Այլ զողբումն մօրն ով կարասցէ պատմել կամ գրել : Եւ մոռացաւ մայրն

3 պատեալ ] պատատեալ B || 5 փրկութիւն] Հոգւոյ add. B || 9 առ քեզ ի քեզ B — զայրնյ զհայրն B || 10 առնես] առնիցես B || 12 Աստուածյ եւ բուրեաց ի նմանէ Հոտ անուշից add. B || 15 տեսանել ] ի տեսութիւն B || 16 Եւ մոռացաւ... թաղեցին եւ կամէին Տեծագին եւ ոսկեթել հանդերձս զգեցուցանել նմա ծնօղքն, բայց յիշեալ զերդումն՝ իւրով մազեղէն խորգովն թաղեցին B.

que tu aies la condescendance d'aller le voir, il a quelque chose à te dire. » Mais elle refusa à cause de la mauvaise odeur. Le mari lui dit : « Va le voir et parle-lui, car le royaume de Dieu est pour ceux-là; peut-être trouveronsnous de la miséricorde à cause de lui. » Elle s'enveloppa le visage et vint à *A fol. 157 la hutte. Jean bénit grandement son père* et sa mère, sortit l'évangile, le remit à sa mère en disant : « Ce sera pour ton salut et pour ta récompense, de ce que c'est à ta porte que je me serai reposé dans la mort. »

La femme prit l'évangile, le reconnut, et le pria avec larmes et sanglots, en disant : « Je t'adjure par le Créateur du ciel et de la terre, dis-moi de qui t’est échu cet évangile. » Et elle fit venir son mari. Jean dit : « Et toi, juremoi de faire ce que je te demanderai. » Elle accepta avec serment. Alors il dit « Tu m'enterreras à cette place avec ce vêtement de poils. Je suis ton fils Jean. » Et il rendit aussitôt son âme à Dieu.

Sa mère se jeta sur lui et s'évanouit. On aspergea d'eau son visage et elle se releva. De nombreux habitants de la ville se rassemblèrent à l'endroit, et la nouvelle se répandit dans toute la ville, de sorte que l'empereur luimême et le patriarche, l'ayant appris, allèrent voir.

Mais qui pourra jamais raconter ou décrire les déchirements de la mère?

10

15

10

զերդումն, եւ բերեալ հանդերձս ոսկեթելս զգեցոյց նմա, եւ առժամայն ձեռքն գօ– սացան . եւ յիշեալ զերդումն եհան զոր զգեցոյցն, եւ ագոյց նմա զմազեղէն խորգն իւր եւ ողջացան ձեռքն : Եւ թաղեցին զնա ի տեղւոջն յայնմիկ՝ Յունուարի ԺԵ : Եւ շինեցին ի վերայ նորա մատուռն եւ կրօնաւորեցան ծնողքն եւ ճգնութեամբ ծառայէին 5 սուրբ նշխարացն, եւ բարի վարուք Հանգեան * եւ նոքա :

Յայսմ աւուր կատարեցաւ ի ծովու վկայն Քրիստոսի Թոգենէս եպիսկոպոս ի Պորիո քաղաքին ի Զիլիկիոյ դատաւորէն :

[B · Ի սմին աւուր վկայութիւն Գորդիանոսի թագաւորին, եւ կնոջն Անատօլայ, եւ որդւոյն Սեբաստիանոսի, եւ դստերն Թէոդոսիայ : Եւ յիշատակ Կոզմայի ճգնաւորի :]

Արացի Թ եւ Յունուարի ԺԶ : Վկայութիւն սրբուհւոյ կուսին Եւգինեայ, որ է

Ի ժամանակս ամբարիշտ արքային Դոմիդի՝ Փիլիպպոս եպարքոսին դուստր էր Եւգինեա ի քաղաքին Աղեկսանդրիա . եւ ուսեալ էր զամենայն արտաքին գրոց զհանճար եւ փիլիսոփայութիւն, եւ զՀռետորական իմաստասիրութիւնն : Ընթեռնոյր եւ ի միտ

4 եւ կրօնաւորեցան ծնողքն om. B || 7 դատաւորէնյ վասն անուանն Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ : Իսկ յետ երից աւուրց գտաւ մարմին նորա ի ցամաքի, եւ թաղեցաւ յաշակերտաց իւրոց, զոր տեսեալ բազմաց հաւատացին ի Քրիստոս add. B || 11 որ է ազնուական] որ թարգմանի ի հայ լեզու ազնուական B.

La mère oublia son serment, et ayant fait apporter des vêtements brodés d'or, elle l'en revêtit, mais ses mains se desséchèrent aussitôt; alors, se rappelant son serment, elle ôta ce dont elle l'avait revêtu, l'habilla de son cilice de poils et ses mains furent guéries. On l'enterra à cette même place, le 15 Janvier. On construisit une chapelle sur (son corps), ses parents se firent religieux, desservirent, avec ascétisme, les saintes reliques, et reposèrent, eux aussi, après une vie de piété.

En ce jour, fut mis à mort dans la mer le martyr du Christ, Théogène' (Teogenes), évêque de la ville de Parios (Porio), par le juge Zilicius (Zilikioy). [B * En ce jour, martyre du roi Gordien, de sa femme Anatolie (Anatolay),

de leur fils Sébastien et de leur fille Théodosia. De même commémoration de l'ascète Cosmas.]

* A fol. 157

vo b.

* B

p. 30 b.

* A fol. 157 v. b.

* B

p. 30 b.

9 ARATZ, 16 Janvier.

Martyre de la vierge sainte Eugénie, c'est-à-dire Noble.

Aux jours de l'empereur impie Domitien (Domidi), l'éparque Philippe eut une fille, Eugénie, dans la ville d'Alexandrie. Elle avait étudié toute la littérature des livres profanes, la philosophie et la science de la rhétorique. Elle

1. La forme zyévns paraît la plus fréquente, cf. Syn. Cp., au 3 janvier, mais on trouve aussi Oɛoyévηs. Le nom du juge dans Syn. Cp. est Zahıxıvíos avec variante Ziλıxıvõívos.

առնոյր զգիրսն սրբոյն Պօղոսի . ունէր եւ ինքեան երկու ներքինի ծառայս, որոց անուանքն էին Պռոտաս եւ Յակինթոս :

Եւ վանք մի էր արտաքոյ քաղաքին յորում ժողովէին բազում քրիստոնեայք վասն հալածանացն ի կռապաշտիցն : Եւ խորհուրդ արարեալ Եւգինեայ ընդ երկու ծառայս իւր, գաղտ ի ծնողացն զգեցաւ առն զգեստ եւ գերծեալ զգլուխ իւր գնաց նոքօք ի վանսն : Եւ մեծաւ առաքինութեամբ եւ պարկեշտ վարուք կացեալ հաճոյ եղեւ Աստուծոյ : Բայց դեռ մկրտութեան չէր արժանաւորեալ :

:.

Եւ եկեալ Ելէնոս եպիսկոպոսն տասն հազար քրիստոնէիւք, եւ սաղմոսէին . Ճանապարհք արդարոց ուղիղ են, եւ կուռք Հեթանոսաց դեւք են եւ ոսկեղէնք եւ արծաթեղէնք : Եւ լուեալ երանելի կոյսն առեալ զերկու ներքինի ծառայսն գնաց 19 եպիսկոպոսն եւ մկրտեցաւ, * եւ եպիսկոպոսն զոր ինչ հանդիպելոց էր յանօրէն կռապաշտիցն ասաց

A fol. 158 un

նմա

Իսկ Փիլիպպոս եպարքոսն եւ կինն իւր ողբային եւ խնդրէին զդուստրն իւրեանց եւ ոչ գտանէին, հարցանեին ընդ դիւթս եւ ընդ կախարդս, եւ նոքա ասէին եթէ . Աստուածք մեր ցանկացան գեղեցկութեան դստերն ձերոյ եւ եկեալ ի գիշերի յափշտա- 15 կեցին զնա եւ հանին գաղտ յերկինս : Եւ լուեալ զայս հօրն իւրոյ արար պատկեր

2 Պռոտաս] Պռոտիոս B || 3 բազում քրիստոնեայք բազմութիւն քրիստոնէից B _ || 4 երկու] ներքինի add. B || 8 Ելէնոս] սքանչելագործ add. B || 9 արդարոց] արդարութեան B || 12 նմա օm. B || 15 եկեալ ] եկին B.

avait lu également et approfondi les épîtres de saint Paul. Elle avait auprès d'elle deux domestiques eunuques nommés Prote (Protas) et Hyacinthe (Yakintos).

Il y avait, hors de la ville, un couvent où se réunissaient de nombreux chrétiens, à cause des persécutions des idolâtres. Eugénie, s'étant concertée avec ses deux domestiques, revêtit, à l'insu de ses parents, des vêtements d'homme, rasa sa tête, et partit avec eux au couvent. Elle y séjourna en grande vertu et avec une conduite pleine de modestie et fut agréable à Dieu, mais elle n'avait pas encore mérité le baptême.

L'évêque Hélènos y arriva avec dix mille chrétiens, qui psalmodiaient : Les voies des justes sont droites', les idoles des païens sont des démons en or et en argent2. La bienheureuse vierge, l'ayant appris, prit avec elle ses deux domes

* A fol. 158 tiques eunuques, se rendit auprès de l'évêque et se fit baptiser. * L'évêque lui prédit ce qui devait lui arriver par les mains des idolâtres impies.

Cependant, l'éparque Philippe et sa femme se lamentaient et cherchaient leur fille, sans la trouver. Ils consultèrent les mages et les sorciers, et ceuxci répondirent : « Nos dieux ont convoité la beauté de votre fille, sont venus la nuit l'enlever et l'ont emportée aux cieux. » Ayant entendu, cela le père

10

ոսկի ի նմանութիւն դստերն իւրոյ, եւ կանգնեաց ընդ կուռսն, երկիր պագանէր եւ զոհս մատուցանէր

:

Եւ երանելին Եւգինեա եւ երկու ներքինիքն եղեն կրօնաւորք, եւ տուան նմա շնորհք յԱստուծոյ եւ բժշկէր զամենայն հիւանդս եւ զախտաժետս, եւ զդեւս ի մարդ– կանէ հալածէր անուամբն Տեառն : Եւ յետ երից ամաց մեռաւ հայր վանացն : Եւ կին մի հիւանդ մեծատուն որոյ անուն Մելանթիա եկեալ

:

երանելի կոյսն՝ եւ նորին աղօթիւքն բժշկեցաւ : Եւ նորա լցեալ երիս սկիփայս արծաթ առաքեաց Եւգինեայ, եւ նա ոչ առեալ դարձոյց յետս եւ ասէ. Տուր ձեռօք քո աղքատաց Ե յայնմհետէ ստէպ, երթայր Մելանթիա Եւգինեայ, եւ կարծէր եթէ երիտասարդ այր է, տռփացաւ ի գեղեցկութիւն նորա : Եւ խորհէր խորհուրդ սատանայական, եւ կամէր հանել զերանելին ի վանացն եւ առնել աշխարհական եւ ամուսնանալ ընդ նմա . * եւ խոստանայր նմա գանձս եւ ինչս եւ ստացուածս բազումս

ու

Իսկ աղախինն Քրիստոսի լուեալ զայն` անէծ նմա, եւ անարգ եւ ամօթալից եհան ի վանացն : Եւ Մելանթիա գնաց Փիլիպպոս եպարքոսն չարախօսեաց զԵւգինեայ 15 եթէ. Քրիստոնեայ է եւ անարգէ զաստուածսն մեր, եւ բռնադատեաց եւ կամեր պոռնկել ընդ իս :

Եւ ածին առաջի եպարքոսին զԵւգինեա որպէս այր, եւ զայլ կրօնաւոր եղբարսն :

3 տուանյ տուաւ B || 5 վանացնյ եւ միաբանեալ եղբարցն արարին զԵւգինեա հայր վանացն add. B || 7 սկիփայս սկիփար B || 8 առեալ ] առ B || 14 Մելանթիայ բարկութեամբ add. B.

fit faire une statue en or à la ressemblance de sa fille et la mit au rang des idoles, il l'adorait et lui immolait des sacrifices.

La bienheureuse Eugénie et les deux eunuques se firent religieux; or les faveurs de Dieu lui furent données et elle guérissait tous les malades et les infirmes, et chassait les démons des corps des hommes, au nom du Seigneur. Trois ans après, le prieur du couvent vint à mourir.

* A fol. 158

ro b.

Une femme riche, nommée Mélantia, malade, vint trouver la bienheureuse vierge et fut guérie par ses prières. Elle fit remplir trois tasses (cxúpos) d'argent et les envoya à Eugénie, qui ne les accepta pas, mais les lui retourna en disant: « Distribue-les de tes propres mains aux pauvres. » A partir de ce jour Mélantie alla souvent voir Eugénie, et la prenant pour un jeune homme, s'éprit de sa beauté, conçut le dessein diabolique d'enlever la bienheureuse du couvent, de la laïciser et de l'épouser; * elle lui promit de * A fol. 158 l'argent, des biens et beaucoup de propriétés.

La servante du Christ, entendant cela, la maudit, et la fit sortir du couvent, honteuse et confuse. Mélantia se rendit auprès de l'éparque Philippe et calomnia Eugénie : « C’est_un_chrétien, dit-elle, qui_méprise_nos dieux; il

a voulu me violenter et coucher avec moi. »

On amena Eugénie devant l'éparque comme étant un homme, avec d'autres

r. b.

Եւ մտեալ երանելին առանձինն եպարքոսն, կոչեաց եւ զՄելանթիա, եւ յայտնեաց զինքն Հօր իւրում : Եւ զահի հարեալ ամենեքեան ընդ սքանչելի գործն, եւ հաւատաց Փիլիպպոս եպարքոսն յԱստուած եւ մկրտեցաւ, նոյնպէս եւ կինն եւ որդիքն եւ ծա– ռայքն իւր : Եւ դարձեալ երանելին Եւգինեա զգեցաւ կանացի զգեստ կրօնաւորութեան եւ Փիլիպպոս հայրն իւր եղեւ եպիսկոպոս քրիստոնէիցն :

Եւ լուեալ թագաւորն առաքեաց այլ եպարքոս յԱղեկսանդրիա զՊերէնիոս Կամեցաւ եւ զՓիլիպպոս կապանօք տանել ի Հռոմ, բայց ոչ կարաց վասն բազմու– թեան քրիստոնէիցն որք էին յԱղեկսանդրիա զի մի ապստամբեսցեն : Եւ հնարս իմացաւ սատանայական, առաքեաց զօրականս որպէս քրիստոնեայս, եւ մինչդեռ յեկեղեցին աղօթէր Փիլիպպոս` մտին ի ներքս եւ սրով սպանին զնա ի վանսն զոր շինեաց դուստրն իւր Եւգինեա :

*

Յայնժամ առնու Եւգինեա զմայր իւր • Կղաւդիա եւ զեղբարսն գնաց ի Հռոմ, եւ զհաւատացեալսն հաստատել ի հաւատս, եւ զանհաւատսն լուսաւորէր :

5

10

Դարձոյց եւ կին մի խօսեցեալ առն յաստուածգիտութիւն, որոյ անուն էր Բասիլիա . եւ գիտաց խօսեցեալ այրն իւր Պոմպիոս, ազդեաց վասն նորա թագաւորին, 15 եւ առաքեաց դահիճ եւ հատին զգլուխն Բասիլեայ զի հաւատաց ի Քրիստոս :

Եւ տարան առաջի զերանելին Եւգինեա եւ զերկու ներքինիսն, եւ հրամայեաց

5 եղեւ եպիսկոպոս - քրիստոնէիցն] հրաժարեալ ի մարմնաւոր իշխանութենէն՝ ընտրեցաւ յետոյ եպիսկոպոս ի կողմանս Եգիպտոսի || 6 լուեալ ] վասն նորա add. B.

frères moines. La bienheureuse se fit introduire seule auprès de l'éparque, fit venir Mélantie et se révéla à son père. Tous furent stupéfaits de ce fait miraculeux; l'éparque Philippe crut à Dieu et fut baptisé, ainsi que sa femme, ses enfants et ses domestiques. La bienheureuse Eugénie prit de nouveau des vêtements monastiques et son père Philippe devint évêque des chrétiens.

L'empereur, ayant eu connaissance de cela, envoya à Alexandrie un autre éparque, nommé Perenius (Perenios). Il voulait aussi faire venir à Rome Philippe chargé de fers, mais il ne put le faire à cause de la multitude de chrétiens qui étaient à Alexandrie, de peur qu'ils ne se soulevassent. Alors il conçut ce dessein diabolique d'envoyer des soldats, comme étant chrétiens, et pendant que Philippe priait à l'église, ils pénétrèrent à l'intérieur et le tuèrent par le glaive dans le couvent que sa fille avait fait construire pour lui. Alors Eugénie prit sa mère Claudia et ses frères et partit avec eux à Rome; elle affermissait les fidèles dans sa foi et illuminait les infidèles.

*

Elle convertit également à la connaissance de Dieu une jeune fille, fiancée, dont le nom était Basilia. Son fiancé Pompée (Pompios) le sut, et en avertit l'empereur, qui envoya le bourreau, et on trancha la tête de Basilia pour avoir cru au Christ.

On amena devant (l'empereur) la bienheureuse Eugénie et les deux