Page images
PDF
EPUB
[blocks in formation]

Monita.

simili spatio; rursus, vicies plus exporrectionis sit
in myrrha quam in auro, in simili pondere.
1. Parvitas vasis, quo usi sumus, et
forma etiam, (licet ad cubos illos recipi-
endos habilis et apta,) ad rationes exquisitas verifi-
Nam nec minutias infra
candas minus propria fuit.
grani quadrantem facile excipere licebat; nec quad-
rata illa superficies in parvo, nec sensibili ascensu,
sive altitudine, notabilem ponderis differentiam tra-
here potuit: contra quam fit in vasis in acutum
surgentibus.

2. Minime dubium est, etiam complura corpora, quæ in tabula ponuntur, intra suam speciem magis et minus recipere, quoad pondera et spatia; nam et vina, et ligna ejusdem speciei, et nonnulla e reliquis, sunt certe alia aliis graviora. Itaque quoad calculationem exquisitam, casum quendam ista res recipit; neque ea individua, in quæ experimentum nostrum incidit, naturam speciei exacte referre, neque cum aliorum experimentis fortasse omnino in minimis consentire possunt.

3. In tabulam superiorem conjecimus ea corpora, quæ spatium sive mensuram commode implere, corpore integro et tanquam similari, possent; quæque etiam pondus habeant, ex cujus rationibus de materiæ coacervatione judicium fecimus. Itaque tria genera corporum huc retrahi non poterant; primo, ea quæ dimensioni cubicæ satisfacere non poterant : ut folia, flores, pelliculæ, membranæ : secundo, corpora inæqualiter cava et porosa; ut spongia, suber, vellera: tertio, pneumatica, quia pondere non dotantur; ut aër, flamma.

4. Videndum, num forte contractio corporis arctior ex vi unita nanciscatur majorem rationem ponderis, quam pro quantitate materiæ. Id, utrum fiat necne, ex historia propria ponderis inquiratur. Quod si fiat, fallit certe supputatio: et quo corpora sunt tenuiora, eo paulo plus habent materiæ in simili exporrectione, quam pro calculo ponderis et mensuræ quæ ex eo pendet.

5. Hanc tabulam multis abhinc annis confeci, atque (ut memini) bona usus diligentia. Verum possit proculdubio tabula multo exactior componi; videlicet, tum ex pluribus, tum ampliore quapiam mensura; id quod ad exactas rationes plurimum facit; et omnino paranda est, cum res sit ex fundamentalibus.

INTELLIGUNTUR pondera, quibus usi sumus, ejus generis et computationis, quibus aurifabri utuntur ; ut libra capiat uncias 12, uncia 20 denarios, denarius grana 24. Delegimus autem corpus auri puri, ad cujus exporrectionis mensuram reliquorum corporum rationes applicaremus, non tantum quia gravissimum, sed quia maxime unum et sui simile, nihil habens ex volatili. Experimentum fuit tale: unciam auri puri in figuram aleæ sive cubi efformavimus; dein situlam parvam, quadratam, ex argento paravi| mus, quæ cubum illum auri caperet, atque ei exacte conveniret; nisi quod situla esset nonnihil altior; ita tamen ut locus intra situlam, quo cubus ille auri ascenderat, linea conspicua signaretur. Id fecimus liquorum et pulverum gratia; ut cum liquor aliquis intra eandem situlam immittendus esset, non difflueret, sed paulo interius se contineret. Simul autem aliam situlam fieri fecimus, quæ cum altera illa, pondere et contento, prorsus par esset; ut in pari situla corporis contenti tantum ratio appareret. Tum cubos ejusdem magnitudinis sive dimensi fieri fecimus, in omnibus materiis in tabula specificatis, quæ sectionem pati possent; liquoribus vero ex tempore usi sumus, implendo scilicet situlam, quousque liquor ad locum illum linea signatum ascenderet: pulveribus eodem modo. Sed intelligantur pulveres maxime et fortiter compressi. Hoc enim potissimum ad æquationem pertinet, nec casum recipit. Itaque non alia fuit probatio, quam ut una ex situlis vacua in una lance, altera cum corpore in altera lance poneretur; et ratio ponderis corporis contenti per se exciperetur. Quanto vero pondus corporis pondere auri est minus, tanto exporrectio corporis est exporrectione auri major. Exempli gratia, cum 2. Opinio de compositione sublunarium ex quaauri ille cubus det unciam unam, myrrhæ vero dena- tuor elementis non bene cedit. Aurum enim in rium unum; liquet, exporrectionem myrrhæ ad exporrectionem auri habere rationem vicecuplam: ut vicies plus materiæ sit in auro quam in myrrha, in

1. Licet, atque adeo juvat, animo Observationes. prospicere, quam finita et comprehensibilis sit natura rerum in tangibilibus. Tabula enim naturam claudit tanquam in pugno. Nemo itaque expatietur, nemo fingat aut somniet. Non invenitur in tabula ens, quod aliud ens in copia materiæ superet, ultra proportionem tricesimam duplam: tanto enim superat aurum lignum abietis. De interioribus autem terræ nihil decernimus; cum nec sensui nec experimento subjiciantur. Illa, cum a calore cœlestium primo longius, deinde penitus, semota sint, possint esse corporibus nobis notis densiora.

situla illa tabulari est ponderis Den. 20; terra communis Den. 2, paulo plus; aqua Den. 1. Gran. 33; aër, ignis, longe tenuiora et minus materiata, ponderis

vero nullius. At forma materiam non auget. Videndum igitur, quomodo ex corpore 2 Den. et corporibus longe tenuioribus, educatur per formam, in pari dimenso, corpus 20 Den. Duo sunt effugia: unum, quod elementa tenuiora compingant densiorem in majorem densitatem quam simplicis elementi; alterum, quod non intelligant Peripatetici hoc de terra communi, sed de terra elementari, omni ente composito graviore. At ignis et aër non condensant, nisi per accidens, ut suo loco dicetur. Terra autem illa, quæ foret auro et omnibus gravior, ita sita est, ut vix adsit ad mistionem. Melius igitur foret, ut plane nugari desinant, et cesset dictatura.

3. Diligenter notanda est series sive scala coacervationis materiæ; et quomodo ascendat a coacervatione majore ad minorem: idque interdum per gradus, interdum per saltum. Si quidem utilis est hæc contemplatio, et ad judicium et ad practicam. Coagmentatio metallica et subterranea maxima est; ita ut ex 32 illis partibus occupet duodecim: tantum enim distat aurum a stanno. In illo descensu ab auro et argento vivo magnus saltus ad plumbum. A plumbo ad stannum gradatio. Rursus magnus saltus a metallis ad lapides: nisi quod se interponat magnes, qui inde convincitur esse lapis metallicus. A lapidibus vero ad reliqua usque ad levissimum, continui et pusilli gradus.

1. Cum fons densitatis videatur esse

Mandata. in profundo terræ, adeo ut versus superficiem ejus corpora eximie extenuentur; illud notatu dignum est, quod aurum (quod est ex metallis gravissimum) nihilominus reperiatur quandoque in arenulis et ramentis fluviorum; etiam fere purum. Itaque inquirendum diligentur de situ ejusmodi locorum; utrum non sint ad pedes montium, quorum fundi et radices æquiparari possint mineris profundissimis, et aurum inde eluatur; aut quid tandem sit, quod pariat tantam condensationem versus summitates terræ.

2. De mineris in genere quærendum, quæ ex iis soleant esse depressiores, et quæ propius ad superficiem terræ ; et in quali situ regionum, et in qua gleba nascantur; et quomodo se habeant ad aquas; et maxime, in quibus cubilibus decumbant et jaceant; et quomodo circumdentur, aut misceantur lapide, aut aliquo alio fossili: denique omnes circumstantiæ examinandæ, ut per istas explorari possit, qua ratione succi et spiritus terræ in condensationem istam metallicam (quæ reliquas longe superat) coëant aut compingantur.

Observationes.

4. Dubium minime est, quin et in vegetabilibus, atque etiam in partibus animalium, se ostendant corpora complura ligno abietis longe leviora. Nam et lanugines nonnullarum plantarum, alæ muscarum, et spolia serpentum; atque artificialia quoque diversa, ut lineus pannus extinctus (quali utimur ad fomites flammarum) et folia rosarum, quæ supersunt a distillatione, et hujusmodi, superant levitate (ut putamus) ligna levissima.

5. Cohibenda et corrigenda est illa cogitatio, in quam intellectus humanus propendet, nempe, dura esse maxime densa. Nam argentum vivum fluit, aurum molle est et plumbum. Illa vero durissimis

metallis (ferro et aëre) sunt densiora et graviora ; lapidibus vero adhuc multo magis.

6. In tabula multa cadunt præter opinionem: veluti quod metalla lapidibus tanto graviora ; quod vitrum (corpus scilicet excoctum) crystallo (corpore conglaciato) gravius; quod terra communis tam parum ponderosa; quod olea, aqua distillata vitrioli et sulphuris, ad pondus crudorum tam prope accedant; quod tam parum intersit inter pondus aquæ et vini; quod olea chemica (quæ subtiliora videri possint) oleis expressis ponderosiora; quod os sit dente et cornu tanto gravius; et alia similiter haud pauca. 3. Natura densi et rari, licet cæte- Mandatum ras naturas fere percurrat, neque secundum earum normas regatur, videtur solummodo magnum habere consensum cum gravi et levi. At suspicamur etiam eam posse habere consensum cum tarda et celeri exceptione et depositione calidi et frigidi. Fiat igitur experimentum, si rarius corpus non admittat et amittat calorem aut frigus celerius, densius vero tardius. Idque probetur in auro, plumbo, lapide, ligno, etc. Fiat autem in simili gradu caloris, simili quanto et figura corporis.

Vellicationes

1. Mixtura omnis corporum per tabulam et pondera revelari et deprehendi de practica potest. Si enim quæratur quantum aquæ sit admixtum vino, vel quantum plumbi auro, et sic de reliquis; ponderato compositum, et consule tabulam de pondere simplicium; et mediæ rationes compositi, comparatæ ad simplicia, dabunt quantum misturæ.

Arbitror hoc esse supŋka illud Archimedis; sed utcunque ita res est.

2. Confectio auri, aut transmutatio metallorum in illud, omnino pro suspecta habenda est. Aurum enim omnium corporum ponderosissimum et densissimum. Igitur, ut aliud quippiam vertatur in aurum, prorsus condensatione opus est. Condensatio autem (præsertim in corporibus valde materiatis, qualia sunt metalla) apud nos homines in superficie terræ degentes vix superinducitur: pleræque enim ignis densationes pseudo-densationes sunt, si totum respicias (ut postea videbimus) hoc est, corpora in partibus aliquibus suis condensant, totum minime.

3. Verum versio argenti vivi aut plumbi in argentum (cum argentum sit illis rarius) habenda est pro sperabili; cum tantum fixationem, et alia quadam innuat, non densationem.

4. Attamen si argentum vivum, aut plumbum, aut aliud metallum, verti posset in aurum quatenus ad cæteras auri proprietates, dempto pondere; ut, scilicet, fierent magis, quam sunt, fixa, magis malleabilia, magis sequacia, magis durabilia, et minus exposita rubigini, magis splendida, etiam flava, et hujusmodi; esset proculdubio res utilis et lucrativa, licet pondas auri non explerent.

Observatio

7. Neque auro est ponderosius quicquam; neque ipsum aurum purum per artem (quatenus adhuc innotuit) redditur sese ponderosius.

[blocks in formation]

:

erant alligati; quæ vincula inventa sunt intumuisse, | pressis: ut in ligno quercus, gravior est cinis quam ut portiones illorum ex lapidibus penderent, quasi corpus ipsum etiam in pulveribus ipsis, quo corverrucæ. Utrum vero hoc fuerit auctio plumbi, an pus est gravius, eo pressus pulvis minus habet dipullulatio vitrioli, inquiratur plenius. mensum ad non pressum. Nam in levioribus, pulverum partes ita se sustentare possunt, (utpote qui aërem intermistum minus premant et secent,) ut IISDEM pulvis non pressus triplicem impleat mensuram ad pulverem pressum.

IDEM SPA

TABULA EXPORRECTIONIS MATERIE PER
IN CORPORIBUS

TIUM SIVE DIMENSUM,
INTEGRIS ET COMMINUTIS.

[blocks in formation]

Sublimatus vero in
pulvere presso

}

3. 22.

pleat mensuram tabularem, ponderat

Plumbum in corpore 12. 01.

[blocks in formation]

in} 3.084.

In cerussa vero in
pulvero presso

In pulvere præpa-
rato (quali ad
medicinas utun-
tur) et presso
In pulvere presso
In pulvere presso
In cinere

MATERIE PER IDEM
CORPORIBUS

TABULA EXPORRECTIONIS

TIUM SIVE DIMENSUM, IN

ET DISTILLATIS.

[blocks in formation]

2. 09.

2. 20. 0. 164.

1. 02.

SPA

1. 18.

1. 21.

0. 22.

9. Distillata plerumque attenuantur, et pondere decrescunt; sed hoc facit vinum duplo plus quam

acetum.

Commentatio.

1. Atque tangibilia per familias jam censa sunt, tanquam divites et inopes. Restat altera classis, videlicet pneumaticorum. Ea vero pondere non dotantur, per cujus incubitum de exporrectione materiæ in ipsis contentæ judicium fieri possit. Opus est igitur alio quopiam interprete. At primum, species pneumaticorum proponendæ sunt; deinde comparatio facienda.

Quemadmodum in tangibilibus interiora terræ, ita in pneumaticis ætherea ad tempus seponimus. Sunt pneumatica apud nos triplicis naturæ ; inCRUDIS choata, devincta, pura. Inchoata sunt fumi omnigeni, atque ex materiis diversis. Eorum ordo esse Den. Gr. possit; primo, volatilium, quæ expirant ex metallis et ex nonnullis fossilium; quæ sunt (prout nomen significat) potius alata quam pneumatica; quia facile admodum coagulantur vel sublimando, vel cadendo, aut præcipitando. Secundo, vaporum; qui expirant ex aqua et aqueis. Tertio, fumorum (nomine generali retento); qui expirant ex corporibus siccis. Quarto, halituum; qui expirant ex corporibus oleosis. Quinto, aurarum ; quæ expirant ex corporibus mole aqueis, spiritu inflammabilibus; qualia sunt vina, et liquores exaltati, sive potus fortes.

1. 1.

6. Modus versionis corporis in pulve

Monitum. rem, ad apertionem sive expansionem corporis multum facit. Alia enim est ratio pulveris qui fit per simplicem contusionem, sive limaturam; alia ejus qui per sublimationem, ut in mercurio; alia ejus qui per aquas fortes et erosionem (vertendo ea tanquam in rubiginem) ut in croco martis, et nonnihil in chalybe præparato; alia ejus qui per exustionem, ut cinis, calx. Itaque ista æquiparari nullo modo debent.

Mandatum.

4. Indigentissimæ sunt illæ duæ tabulæ priores. Ea demum foret tabula exacta corporum cum suis aperturis, quæ corporum singulorum integrorum pondera primo, dein pulverum suorum crudorum, dein cinerum, calcium, et rubiginum suarum, dein malagmatum suorum, dein vitrificationum suarum, (in iis quæ vitrificantur,) dein distillationum suarum, dein dissolutionum suarum, (subtracto pondere aquæ, in qua dissolvuntur,) nec non aliarum eorundem corporum alterationum, pondera exhiberet: ut hoc modo de corporum apertu ris, et arctissimis naturæ integralis nexibus, judicium

[blocks in formation]

Est et aliud genus fumorum: illi scilicet in quos flamma desinit. li vero non possunt expirare, nisi ex inflammabilibus, cum flammam subsequantur. Hos post-fumos, seu fumos secundos, appellamus. Itaque non possunt esse post-vapores, quia aquea non inflammantur; sed post-fumi, (nomine speciali,) post-halitus, post-auræ; etiam, ut arbitror, post-volatilia, in nonnullis.

At pneumatica devincta ea sunt, quæ ipsa solitaria aut soluta non reperiuntur, sed tantum corporibus tangibilibus inclusa; quos spiritus etiam vulgo vocant. Participant autem et ex aqueo, et ex oleoso, et ex iisdem nutriuntur; quæ in pneumaticum versa, constituunt corpus veluti ex aëre et flamma; unde utriusque mysteria sunt. Accedunt autem spiritus isti (si ad pneumatica soluta spectes) proxime ad naturam aurarum, quales ex vino aut sale surgunt. Horum spirituum natura duplex; alia crudorum, alia vivorum. Crudi insunt omni tangibili; vivi animatis tantum, sive vegetabilibus sive sensibilibus. At pneumatica pura duo tantum inveniuntur, aër et flamma; licet illa quoque magnas diversitates sortiantur, et gradus exporrectionis inæquales. TABULA PNEUMATICORUM, SECUNDUM COMMENTATIONEM SUPRADICTAM, PROUT ORDINE ASCENDUNT AD EXPORRECTIONEM MAJOREM.

[blocks in formation]

Fumi :

Post-fumi :

Halitus:

Post-halitus:

Auræ:

Post-auræ:

Spiritus crudi devincti in | quantum putantur. Quare videtur aër pondus non tangibilibus: minuere; spiritus autem vivus hoc facere. Atque cum pondus densitates dijudicet, etiam levatio ponderis raritates dijudicare debet.

Aër:
Spiritus vivi, sive incensi,
devincti in tangibilibus.
Flamma.

De exporrectionibus horum, tum ad invicem, tum ad tangibilia collatis, jam videndum. Atque si natura levis, per ascensum sursum, posset liquidare raritatem corporum, quemadmodum natura gravis, per descensum deorsum, liquidat eorum densitatem, res bene posset succedere. Sed multa obsunt. Primo, quod differentiæ motuum in iis, quæ aspectum fugiunt, non percipiantur immediate per sensum: deinde, quod non reperiatur in aëre, et similibus, tam fortis appetitus petendi superiora, quam putatur: denique, si aër moveretur sursum, tamen cum continuetur plerumque cum alio aëre, motus ille ægre percipi posset. Nam sicut aqua non ponderat super aquam; ita aër non insurgit subter aërem. Itaque alii modi excogitandi sunt.

Atque de exporrectione pneumaticorum ad invicem, quodque ordo et series raritatis, qualis in tabula ponitur, non leviter fundata sit, offerunt se quædam probationes non malæ: verum, de certis gradibus hujusmodi exporrectionis, et rursus de exporrectione pneumatici, comparati ad tangibile, difficilior certe est inquisitio.

Primo igitur fumos omnes, tam secundos quam primos, aëris raritatem non æquare consentaneum est; cum illi conspicui sint, aër minime; neque ipsi conspicui maneant paulo post, cum se aëri

miscuerint.

Post-fumos præ-fumis esse tenuiores et rariores, satis liquet cum sint flammæ (corporis tam subtilis) cadavera, et solutiones: experimento quoque manifestissimum est, in nocturnis spectaculis, intra cœnacula, quæ tot lychnis et facibus collucent, etiam post plurium horarum moram, sufficere aërem respirationi, licet tot post-fumis in eum receptis. Quod si fuissent illi fumi præ-fumi, (quales sunt ex lychnis et facibus extinctis, absque flamma,) nemo, vel ad longe minorem moram, eos sustinere posset.

Spiritus crudos quoscunque in tangibilibus devinctos, etiam aëre densiores judicamus. Etenim spiritus vegetabilium, aut animalium mortuorum, aut hujusmodi, cum exhalaverint, manifesto retinent quiddam ex crasso, sive tangibili: ut cerni datur in odoribus; qui cum sint fumi parce exeuntes, nec conferti, ut in fumis conspicuis et vaporibus, tamen, si nacti fuerint aliquid tangibile, præsertim ex mollioribus, applicant se ad illud, et plane adhærent, illudque odore inficiunt; ut manifestum sit, illos cum crassa natura affinitatem ægre dirimere.

At spiritus vivos aëre ipso aliquanto rariores existimamus: tum quia inflammantur nonnihil; tum quia diligenter experti sumus, aërem ad minuendum aut sublevandum pondus nihil conferre. Nam vesica inflata non est vacua et compressa levior, cum sit illa tamen repleta aëre; nec similiter spongia, aut vellus lanæ, aëre referta, illis ipsis vacuis leviora sunt, aëre excluso. At corpus animale vivum et mortuum gravitate manifesto differunt; licet haud tantum

aër.

Supremo ordine collocatur flamma; tum quia illa manifestissime petit superiora; tum quia verisimile est, rationes pneumaticorum minime differre a rationibus fomitum suorum; ideoque, quemadmodum oleum est rarius aqua, similiter flammam rariorem esse aëre et spiritu. Etiam videtur flamma corpus tenuius, et mollius, et magis cedens, quam Nam levissima quæpiam aura, commota juxta flammam lychni, eam reddit tremulam. 2. Quantam vero expansionem assequatur pneumaticum collatum ad tangibile, licet sit res ardua inventu, tamen curam de ejus inquisitione non abjecimus. Certissima autem visa est nobis fore probatio, si corporis aliquod tangibile (exporrectione ejus prius capta et mensurata) verti posset plane in pneumaticum, et deinde pneumatici illius exporrectio itidem notaretur; ut pensitatis utriusque rationibus, de multiplicatione dimensi evidens demonstratio fieri posset.

Historia.

3. Accepimus igitur phialam vitream parvam, quæ unciam fortasse unam capere posset. In eam spiritus vini (quia ex liquoribus proxime accedebat ad pneumaticum, cum esset levissimus) unciam dimidiam infudimus. Deinde vesicam accepimus admodum grandem, utpote quæ octo pintas vinarias (galornium scilicet, ut nostrates appellant) capere posset. Vesica autem erat non vetus; et propterea non sicca et renitens, sed recens et mollis. Ex illa vesica aërem omnem, quoad fieri potuit, expressimus; ut latera ejus essent quasi contigua et cohærentia. Vesicam insuper per exterius oleo parum oblevimus, et molliter fricavimus: ut porositas vesica oleo obturaretur, atque etiam, ut inde fieret magis cedens, et tensibilis. Hanc circa os phialæ (ore scilicet phialæ intra os vesica recepto) applicuimus; eamque filo cerato arcte ligavimus. Tum demum phialam supra prunas ardentes in foculo collocavimus. Non ita multo post ascendebat aura spiritus vini in vesicam, eamque paulatim undequaque fortiter admodum inflavit. Quo facto, continuo vitrum ab igne removimus; et in summitate vesicæ foramen acu fecimus, ut aura potius expiraret, quam relabaretur in guttas. Deinde vesicam a phiala sustulimus, et per lances, quantum de illa semiuncia spiritus vini diminutum fuisset, et in auram versum, probavimus. Erat autem deperditum non plus (pondere) denariis Adeo ut sex illi denarii in corpore spiritus vini, qui quadragesimam partem pintæ (ut memini) non implebant, in auram versi, spatium octo pintarum adæquarent.

sex.

Memini etiam vesicam ab igne re- Monitum motam paulum flaccessere incepisse ;

ut, non obstante tam insigni expansione, non videretur tamen aura versa fuisse in pneumaticum purum et fixum, cum ad se restituendam inclinaret. Attamen fallere possit hoc experimentum, si ex eo conjiciamus, aërem communem esse adhuc hujusmodi aura rariorem; quoniam arbitramur spiritum vini in pneumaticum versum (licet minime purum, tamen) propter calorem, superare

[ocr errors][merged small][merged small][merged small]

Si advertas fumum ex cereo recenter extincto exeuntem, et oculis metiaris crassitudinem ejus, et rursus intuearis corpus ipsius fumi postea inflammati; videbis expansionem flammæ, collatæ ad fumum, ampliatam quasi ad duplam.

Monitum.

Si accipias pauca grana pulveris pyrii, eaque inflammes, magna prorsus fit expansio respectu corporis pulveris. Sed rursus, extincta illa flamma, multo amplius adhuc se extendit corpus fumi. Id vero non te fallat, ac si corpus tangibile plus expanderetur in fumo, quam in flamma; nam id secus se habet. Sed ratio apparentiæ est, quod corpus flammæ sit corpus integrum, corpus fumi corpus commixtum, ex longe majore parte, cum aëre: itaque, sicut parum croci multum aquæ colorat; similiter parum fumi in multum aërem se spargit. Nam fumus spissus (ut antea dictum est) non sparsus, minor cernitur corpore flammæ.

Si accipias frustulum corticis auranHistoria. tii exterioris (qui aromaticus est, et oleosus) ipsumque subito comprimas juxta lychnum, exilit aliquid roris in guttulis; quod tamen constituit corpus flammæ (respectu guttularum) insigniter amplum.

Observatio.

Commentum illud Peripateticorum, de decupla proportione elementorum ad invicem in raritate, res fictitia est, et ad placitum; cum certum sit, aërem centuplo (ad minimum) rariorem esse aqua, flammamque oleo; at flammam ipsum aërem decupla minime superare.

Connexio.

Non est, cur ista inquisitio et Monitum. commentatio circa pneumatica videatur cuipiam nimis subtilis aut curiosa. Certum enim est, omissionem et inobservantiam circa illa obstupefecisse philosophiam et medicinam, easque tanquam siderasse, ut fuerint ad veram causarum investigationem attonitæ, et quasi inutiles, qualitatibus tribuendo, quæ spiritibus debentur: ut in titulo proprio de pneumatico ipso fusius apparebit. Atque de exporrectione materiæ in corporibus secundum consistentias suas diversas, dum quiescunt, hæc inquisita sint. De appetitu autem et motu corporum, unde tumescunt, residunt, rarefiunt, condensantur, dilatantur, contrahuntur, majorem, minorem locum occupant, accuratius, si fieri possit, inquirendum; quia fructuosior est inquisitio, naturam simul et revelans, et regens. Attamen carptim facienda est inquisitio ista, et cursim. Iste enim titulus, de denso et raro, tam generalis est, ut si plenarie deductus foret, multa ex sequentibus titulis anticipaturus esset, quod fieri non oportet.

[blocks in formation]

collocando. Id consulto evitavimus, duplici ratione moti. Primo, quod multæ ex instantiis ancipitis naturæ sint, et ad plura spectent. Itaque ordo accuratus in ejusmodi rebus aut iterat, aut fallit. Deinde (id quod præcipue in causa fuit, cur a methodo aliqua exacta abhorreremus) hoc quod agimus, omnium industriæ ad imitationem patere volumus. Quod si methodo aliqua artificiali et illustri collectio ista instantiarum connexa fuisset, desperassent proculdubio complures se ejusmodi inquisitionem facere potuisse. Quare et exemplo et monito cavemus, ut quisque in instantiis comparandis et proponendis suo judicio, suæ memoriæ, suæ copiæ inserviat. Satis sit si de scripto, et non memoriter, (id enim in tantis instantiarum fluctibus ludicrum quiddam esset,) semper procedat inventio; ut veræ inductionis lumine postea absolvi possit. Atque illud perpetuo memoria tenendum, nos in hoc opere stipem tantummodo et tributum a sensu ad ærarium scientiarum exigere; neque exempla, ad illustranda axiomata, sed experimenta ad ea constituenda, proponere. Neque tamen dispositionem instantiarum prorsus negligemus, neque discincti hoc aggrediemur; sed ita instantias collocabimus, ut sibi invicem lucem præbeant nonnullam. DILATATIONES PER INTROCEPTIONEM SIMPLICEM, SIVE ADMISSIONEM CORPORIS NOVI.

sa.

1. Ex introceptione corporis alieni nil Historia sparmirum si sequatur dilatatio corporis alicujus; quandoquidem hoc sit plane augmentum sive additio, non rarefactio vera. Attamen cum corpus, quod introcipitur, fuerit pneumaticum, (veluti aër, aut spiritus,) aut etiam cum corpus introceptum (licet fuerit tangibile, tamen) sensim illabatur, et se insinuet; vulgo habetur magis pro tumore quodam, quam accessione.

2. Vesica, aut alia tensilia (ut folles) inflantur aëre integro, atque extenduntur; adeo ut indurentur, et ictum, jactum, pati possint: etiam bulla aquæ est instar vesicæ, nisi quod est tam fragilis.

3. Liquores de vase in vas de alto fusi, aut cochlearibus et spatulis, aut ventis, fortiter agitati, committuntur et commiscentur cum aëre, unde se attollunt in spumam. Illi paulo post residunt, et minorem locum occupant, aëre (fractis spuma bullulis) exeunte.

4. Extruunt pueri ex aqua saponi admista (unde fit paulo tenacior) turres bullatas; adeo ut (parum admodum aquæ aëre introcepto) magnum locum occupet.

5. At non invenitur quod flamma, per inflationem follium, aut agitationem aliam exteriorem, cum aëre misceatur, et spumescat in eum modum, ut possit constitui corpus commixtum ex flamma et aëre, instar spumæ, quæ commixta est ex aëre et liquore.

6. At contra, certum est, per mistionem interiorem in corpore antequam inflammetur, fieri posse corpus commixtum ex aëre et flamma. Nam pulvis pyrius habet partes non inflammabiles ex nitro, alias inflammabiles, præcipue ex sulphure; unde etiam magis albicat et pallescit, quam cæteræ flammæ (licet flamma ipsa sulphuris vergat ad cœruleum): adeo

« PreviousContinue »