Page images
PDF
EPUB

recentiores quoque de Venere et Mercurio ambigitur, uter planeta sit altero superior. Nam pro Venere ut sit superior, stat illa ratio, quod tardius nonnihil movet, et pro Mercurio quod alligatur ad distantiam propiorem a sole, unde quis asserat debere eum proxime ad solem collocari. De luna vero nemo unquam dubitavit, quin locata sit proxime ad terram, licet variatum sit de appropinquatione ejus ad solem. Neque serio contemplantem fugere debet aliud genus quæstionis, pertinens ad constitutionem systematis; hæc est, utrum planeta alter alterum per vices supergrediatur quandoque, et quandoque rursus subeat; id quod de Venere per demonstrationes quasdam non indiligentes evinci videtur, ut illa aliquando inveniatur super solem locata, aliquando subter. Atque omnino recte quæritur, utrum apogæum humilioris planetæ perigæum superioris non secet, ejusque fines subintret. Restat ultima quæstio de collocatione partium systematis, hoc est, utrum sint plura et diversa centra in systemate, et plures tanquam choreæ, cum præsertim non solum terra primi mobilis, sol (ex sententia Tychonis) secundi mobilis, verum etiam Jupiter minorum et nuperorum illorum errorum ex Galilæo centrum constituatur. Atque hæ sunt quæstiones illæ quinque, quæ de systemate ipso proponendæ videntur, an sit videlicet systema, et quod sit centrum ejus, et quanta profunditas, et qualis nexus ejus, et quis ordo in collocatione partium.

stantia cœlestium inquirit præcipue philosophia, et de causis motus eorum: de motu ipso vero et ejus accidentibus astronomia: de influxu et potestate utraque. Debuerat autem esse cautum inter astronomiam et philosophiam, ut astronomia præferat hypotheses, quæ maxime expeditæ ad compendia calculorum; philosophia vero quæ proxime accedunt ad veritatem naturæ. Atque insuper, ut astronomiæ hypotheses ad commoditatem suam, rei veritati nullo modo præjudicent, vicissim ut philosophiæ decreta talia sint, quæ sint super phænomena astronomiæ omnino explicabilia. At nunc contra fit, videlicet ut astronomiæ figmenta in philosophiam invecta sint, eamque corruperint; et philosophorum speculationes circa cœlestia sibi tantum placeant, et astronomiam fere deserant, cœlestia generaliter intuentes, verum ad phænomena particularia atque eorum causas nullo modo se applicantes. Itaque cum utraque scientia (qualis nunc habetur) sit res levis et perfunctoria, fortius omnino figendus est pes; ac si ista duo, quæ propter angustas hominum contemplationes, et usum professorium, per tot secula disjungi consueverunt, una atque eadem res sint, atque in unum scientiæ corpus conflata. Itaque proponitur prima ea quæstio, an substantia cœlestium sit heterogenea ad substantiam inferiorum? Nam Aristotelis temeritas et ca. villatio nobis cœlum peperit phantasticum, ex quinta essentia, experte mutationis, experte etiam caloris. Atque misso in præsenti sermone de quatuor elementis, quæ quinta essentia illa supponit, erat certe magnæ cujusdam fiduciæ, cognationem inter elementaria, quæ vocant, et cœlestia prorsus dirimere, cum duo ex elementis, aër videlicet et ignis, cum stellis et æthere tam bene conveniant, nisi quod moris erat illi viro ingenio abuti, et sibi ipsi negotium facessere, et obscuriora malle. Neque tamen dubium est quin regiones sub luna positæ et supra, una cum corporibus quæ sub iisdem spatiis continentur, multis et magnis rebus differant. Neque rursus hoc certius est, quam illud, corporibus utriusque regionis inesse complures communes inclinationes, passiones, et motus, ut, salva naturæ unitate, ista distinguere potius debeamus, quam discerpere. Quod vero attinet ad illam heterogeniæ partem, ut cœlestia ponantur æterna, inferiora corruptibilia; videtur sententia illa sub utraque parte fallere, quod nec cœlo ea competat æternitas, quam fingunt, neque terræ ea mutabilitas. Siquidem de terra vere rem reputanti, judicium minime faciendum ex illis quæ nobis sunt conspicua, cum nihil ex corporibus, quæ oculus humanus videt, erutum sit aut ejectum ex magis profundo, quam spatio fortasse trium milliarium ad plurimum; quod res nihili est, collatum ad ambitum globi terrestris universi. Itaque nihil obstat quin intima terræ pari prædita sint æternitate ac ipsum cœlum. Enimvero si terra pateretur mutationes in profundo, fieri non potest quin consequentiæ earum mutationum etiam in nostra regione, quam calcamus, majores casus parituræ fuissent, quam fieri videmus. Etenim earum, quæ nobis se dant conspiciendas, mutationum hic versus superficiem terræ fere se ostendit quasi semper simul causa aliqua manifesta ABSOLUTIS quæstionibus de systemate, pergendum desuper imposita, ex tempestatibus cœli, per imbres, ad quæstiones de substantia cœlestium. Nam de sub- | fervores, et similia, ut terra ipsa ex se et vi propria

De extimis vero cœli, et cœlo aliquo empyreo theses aut quæstiones non conficimus. Neque enim istarum rerum est historia, aut exstat phænomenon ullum. Itaque quæ de iis sciri possunt, ea per consecutionem tantum, ac nullatenus per inductionem sciri possunt. Erit igitur talis inquisitionis et tempus congruum, et ratio et motus quidam. De cœlis vero et spatiis immateriatis, religioni omnino standum et permittendum. Quæ enim a Platonicis, et nuper a Patritio (ut diviniores scilicet habeantur in philosophia) dicuntur non sine superstitione manifesta, et jactantia, et quasi mente turbata, denique ausu nimio, fructu nullo, similia Valentini iconibus et somniis; ea nos pro rebus commentitiis et levibus habemus. Nullo modo enim ferenda est moriæ apotheosis, tanquam Divi Claudii: quin pessimum est, et plane pestis et tabes intellectus, si vanis accedat veneratio.

CAPUT VII.

Sequuntur quæstiones de substantia cœlestium; qualis, videlicet, sit substantia cœlestium in genere comparata ad corpora sublunaria, et qualis substantia ætheris interstellaris comparata ad corpus stellæ ; et qualis sit substantia astrorum ipsorum comparata ad invicem, et comparata ad ignem nostrum, et in natura propria; et qualis sit substantiu galaxiæ, et macularum nigrarum in hemisphærio antarctico. Tum proponitur quæstio prima, an sit heterogenea inter cœlestia et sublunaria, et qualis ea esse possit ?

[ocr errors]
[ocr errors]

nulli admodum mutationi causam præbere videatur. | terræ-motus, ædificia, structuras aut moles, cernere Quod si concedatur (quod certe verisimile est) etiam posset; quæ parvæ festucæ rationem non exæquant terram ipsam non solum cœlestia in regiones aëris ad tantam distantiam. Neque ex eo, quod cœlum agere, aut frigora exspirando, aut ventos emittendo, interstellare diaphanum sit, et stellæ noctibus sereaut hujusmodi alia; tamen et ista omnis varietas nis eædem numero et facie cernuntur, quis facile referri potest ad regiones terræ ex propinquo, in pronunciet universum corpus ætheris limpidum, puquibus plurimas evenire mutationes et vices nemo rum, et immutabile esse. Nam et aër innumeras sanus negaverit. Verum fatendum omnino est, ex varietates suscipit, æstus, frigoris, odorum, et omniphænomenis terræ longe maxime penetrare in pro- genæ misturæ cum vaporibus subtilioribus; neque fundum terræ-motus, et, quæ ejus sunt generis, propterea exuit diaphanum; similiter nec imagini aut eruptiones aquarum, eructationes ignium, hiatus et faciei illi cœli credendum. Nam si magnæ illæ nuabruptiones terrarum, et similia; quæ tamen ipsa bium moles, quæ cœlum interdum involvunt, et solis videntur non insurgere ex longinquo, cum plurima et astrorum conspectum tollunt a nobis, propter proipsorum parvum aliquod spatium in superficie terræ pinquitatem ipsarum ad visum nostrum, in superiorioccupare soleant. Quanto enim latius spatium in bus cœli partibus penderent, neutiquam illæ faciem facie terræ occupat terræ-motus, sive aliud quippiam cœli sereni mutarent: nam nec ipsæ cerni possent hujusmodi, tanto magis radices et origines ejus ad propter distantiam, nec ullam eclipsin facere in viscera terræ penetrare putandum est; et quanto astris, propter corporum parvitatem respectu magniangustius, minus. Quod si quis afferat, fieri quan- tudinis astrorum. Quin et corpus ipsum lunæ, nisi doque terræ-motus, qui amplos et spatiosos regionum qua parte lumen excipit, faciem cœli non mutat, ut tractus quatiant, prorsus ita est. At illi certe raro si lumen illud abesset, tantum corpus nos latere eveniunt, suntque ex casibus majoribus. Itaque plane posset. At contra liquido patet ex massis æquiparari possunt cometis sublimioribus, qui et corporum, quæ mole et magnitudine spatiorum disipsi infrequentes sunt. Neque enim id agitur, ut tantiam vincere, et propter materiam luminosam aut terræ simpliciter asseratur æternitas, sed ut illud splendidam visum nostrum lacessere possint, admiappareat (quod initio diximus) inter cœlum et ter- randas in cœlo accidere mutationes atque insolentias. ram, quatenus ad constantiam et mutationem, non Id enim perspicitur in cometis sublimioribus, iis nimultum interesse. Neque operæ pretium est argu- mirum, qui et figuram stellæ induerunt absque coma, tari de æternitate ex rationibus motus, quemadmodum neque solum ex doctrina parallaxium supra lunam enim motus circularis terminis non indiget, ita nec collocati esse probantur, sed configurationem etiam quies; atque æque susceptivum est æternitatis, ut certam et constantem cum stellis fixis habuerunt, et densa in loco et congregatione magna connaturalita- stationes suas servarunt, neque errones fuerunt; tis suæ consistant, quam ut tenuia rotent: cum quales ætas nostra non semel vidit; primo in Cassiopartes avulsæ amborum ferantur recta. Etiam il- pea, iterum non ita pridem in Ophiucho. Quod lud in argumentum sumi potest, quod terræ interiora vero hujusmodi constantia, quæ conspicitur in comecorruptioni magis obnoxia non sint, quam ipsum tis, fiat ob sequacitatem ad aliquod astrum, quæ cœlum; quod ibi aliquid deperire solet, ubi aliquid Aristotelis opinio fuit, qui similem rationem esse refici potest. Cum vero imbres, et quæ de alto de- posuit cometæ ad astrum unicum, et galaxiæ ad cidunt, quæ faciem superiorem terræ renovant, nullo astra congregata (utrumque falso) id jam olim exmodo penetrare possint ad interiora terræ, quæ ta- plosum est, non sine nota ingenii Aristotelis, qui levi men ipsa stant mole sua, et quanto suo; necessario contemplatione hujusmodi res confingere ausus est. fieri, ut nihil deperdatur, quando nihil adsit quod Neque vero ista mutatio in cœlestibus circa stellas succedat. Postremo, mutabilitas, quæ in extimis novas locum tenet solummodo in iis stellis, quæ viterræ deprehenditur, videtur et ipsa per accidens dentur esse naturæ evanidæ, sed etiam in iis, quæ esse. Nam incrustatio illa parva, quæ ad milliaria morantur. Nam et in stella illa nova Hipparchi, pauca deorsum extendi videtur (inter quos terminos apparitionis mentio facta est apud veteres, disparipræclaræ illæ officinæ et fabricæ, plantarum nempe et mineralium, concluduntur) nullam fere reciperent varietatem, multo minus tam pulchra et elaborata artificia, nisi ea pars terræ a cœlestibus pateretur et perpetuo vellicaretur. Quod si quis existimet calorem et vim activam solis et cœlestium universæ terræ crassitudinem transverberare posse; is superstitiosus et fanaticus censeri possit; cum liquido pateat quam parvo objectu ea retundi et cohiberi possint. Atque de constantia terræ hactenus: videndum jam de mutabilitate cœlestium.

[blocks in formation]

tionis nequaquam. Etiam conspici nuper cœpit stella nova in pectore Cygni, quæ jam per duodecim annos integros duravit, ætatem cometæ (qualis habetur) longo intervallo supergressa, nec adhuc diminuta aut adornans fugam. Neque illud rursus proprium et perpetuum est, ut veteres stellæ mutationem prorsus non patiantur, sed tantum stellæ recentioris epiphaniæ, in quibus nil mirum si mutatio eveniat, cum ipsa generatio et origo ipsarum immemorialis non sit. Missa enim Arcadum fabula de prima epiphania lunæ, qua se jactant illi fuisse antiquiores, non desunt exempla in rerum memoria satis fida, cum sol per tres vices, absque incidentia eclipsis, aut interpositione nubium, aëre liquido et sereno prodiit vultu mutato per multos dies, neque tamen similiter affectus, semel luce exili, bis subfusca. Talia enim evenerunt anno DCCXC, per septemdecim dies, et temporibus Justiniani per annum dimidium,

et post mortem Julii Cæsaris per complures dies. | terra, retorqueat (videlicet quod mutationes, quæ in Atque Julianæ illius obtenebrationis manet testimonium illud insigne Virgilii:

[ocr errors]

|

ea fiunt, per accidens fieri disseruimus, eo quod terra patiatur a cœlo) atque asserat contrariam esse "Ille etiam extincto miseratus Cæsare Romam, rationem cœli, cum cœlum nullo modo pati possit Cum caput obscura nitidum ferrugine texit, vicissim a terra, quandoquidem omnis emissio a terra Impiaque æternam timuerunt secula noctem." citra cœlum desinat, ut probabile sit cœlum, ultra Varronis vero, hominis in antiquitate peritissimi, nar- omnem vim inimicam sepositum, susceptivum esse ratio quæ invenitur apud Augustinum de stella Ve- æternitatis, cum a natura opposita minime concutianeris: illam scilicet tempore Ogygis regis mutavisse tur aut labefactetur; is non contemnenda quædam colorem, magnitudinem, et figuram, dubiæ fidei esse objicit. Neque enim ii sumus, qui Thaletis simplipotuit, ni simile eventum celebri spectaculo ætate citatem revereamur, qui ignes cœlestes depascere nostra MDLXXVIII recurrisset. Nam tum quoque vapores e terra et oceano sublimatos, atque inde ali per annum integrum novatio facta est memorabilis et refici opinatus est, (illi vero vapores recidunt fere in stella Veneris, quæ conspiciebatur magnitudine simili quanto ac ascenderunt, neque reficiendis et et splendore insolitis, rubedine Martem ipsum su- terræ et globis cœlestibus ullo modo sufficiunt, neque perabat, et figuram sæpius mutabat, facta quandoque prorsus in tam altum pervenire possint,) sed tamen triangularis, quandoque quadrangularis, etiam rotun- utcunque terræ effluvia materiata longe infra cœlum da, ut in ipsa massa et substantia prorsus pati videre- se sistant, nihilominus, si terra sit primum frigidum, tur. Quin etiam stella illa ex veteribus, quæ in coxa ex sententia Parmenidis et Telesii, non facile quis Caniculæ sita est, quam ipse se vidisse dicit Aristo- affirmet, aut certo, ad quam altitudinem vis illa adteles, comæ nonnihil habentem, eamque comam præ- versatrix et rivalis cœli se insinuet seriatim et per sertim obiter intuenti vibrantem, mutata jam videtur successionem, præsertim cum tenuia naturam et imet comam deposuisse, cum nihil ejusmodi jam nostra pressionem frigidi et calidi imbibant, et longe perætate deprehendatur. Adde etiam quod complures ferant. Sed tamen dato quod cœlum non patiatur a mutationes cœlestium, præsertim in stellis minori- terra; nil obstat, quin cœlestia a se invicem pati bus, ex neglectu observationum facile præterlabun- possent et immutari, sol nimirum a stellis, stellæ a tur, et nobis pereunt. At promptum erit sciolo ali- sole, planetæ ab utrisque, universæ ab æthere circui ista ad vapores et dispositionem medii referre: cumfuso, præsertim in desinentiis globorum. Præsed mutationes, quæ corpus astri alicujus constanter terea videtur opinio de æternitate cœli magnas vires et æquabiliter et diu obsidere deprehenduntur, et una sumpsisse ex ipsa machina et constructione cœli, cum astro circumvolvi; omnino in astro ipso, aut quam astronomi plurima cum satagentia introduxsaltem in æthere propinquo statui debent, non in re- erunt. Cautum enim magnopere videtur ex ea ut gionibus aëris inferioribus; cujus rei etiam argu- cœlestia nil patiantur, præter simplicem rotationem, mentum sumitur plane validum, quod hujusmodi in cæteris consistant nec perturbentur. Itaque cormutationes raro fiunt, et longis intervallis annorum; pora astrorum in orbibus suis tanquam clavis fixa quæ autem in aëre fiunt per interpositionem vapo- posuerunt. Singulis autem declinationibus, sublarum, frequentius. Quod si quis judicium faciat ex tionibus, depressionibus, sinuationibus ipsorum tot ordine cœli, atque motus ipsius æquabilitate, cœlum circulos perfectos convenientis crassitudinis attribuimmutabile esse, atque certitudinem illam periodo- erunt, circulorum eorum et concava et convexa egrerum et restitutionum sumat in æternitatis tesseram gie tornantes et polientes, ut in eis nil eminens, nil non dubiam, cum substantiæ corruptibili vix compe- asperum inveniatur, sed alter inter alterum receptus, tere videatur motus constantia; is paulo attentius et ob lævorem exacte contiguus, et tamen labi facilis dispicere debuerat, istam reditionem rerum per moveat placide et feliciter, quæ immortalis scilicet vices, et tanquam in orbem per tempora certa, etiam ingeniatio summovet omnem violentiam et perturbahic infra apud nos reperiri in nonnullis; maxime in tionem, individuas profecto corruptionis prænuntias. æstu oceani: differentiæ autem minores, quæ in Nam certe si corpora tanta, qualia sunt globi astrocœlestibus esse possunt, ut periodis, et restitutioni- rum, æthera secant, neque tamen perpetuo meant bus suis, aspectum nostrum et computationes nostras per easdem ætheris partes, sed per partes et tractus fugiunt. Neque magis motus ille circularis cœli in longe diversos, cum aliquando superna invadant. argumentum æternitatis sumi potest; quod scilicet aliquando versus terram descendant, aliquando verlationis circularis non sit terminus; motus autem tant se ad austrum, aliquando ad boream, periculum immortalis substantiæ immortali convenit. Nam est proculdubio ne fiant plurimæ in cœlo impres etiam cometæ inferiores, subter lunam locati, rotant,siones, et concussiones, et reciprocationes, et fluctus idque ex vi propria; nisi quis forte credere malit commentum illud de alligatione ad astrum. Enimvero si placeat argumentari de æternitate cœlestium ex motu circulari, id ad universitatem cœli trahi debuit, non ad partes cœli; etenim aër, mare, terra, massis æterna, partibus caduca. Quin potius, contra, non ita bene ominari licet de æternitate cœli ex motu illo rotationis; quia ille ipse motus non est perfectus in cœlo, nec restituit se exacte in circulo integro et puro, sed cum declinationibus, sinuationibus, et spiris. Porro si quis illud, quod diximus de

atque inde sequantur condensationes et rarefactiones corporum, quæ generationibus et alterationibus vian præstinent et præstruant. Quandoquidem vero ex rationibus physicis, atque insuper ex phænomeni ipsis plane constabit hoc posterius verum esse, atque commenta illa priora astronomorum de quibus dixi mus (si quis sanam mentem sumat) naturæ prorsus illudere videantur, et rerum reperiantur inania: con sentaneum est, ut etiam opinio de æternitate cœles tium, quæ cum illis conjuncta est, idem subeat judi cium. Quod si quis hic religionem opponat, ill

[ocr errors]

responsum volumus, ethnicam jactantiam tantum- | speciem corporis opaci, ut in filis lucernarum patet; modo istam æternitatem cœlo soli attribuere, Scrip- multo magis ad transmittendam speciem lucis intenturas sacras æternitatem terræ et cœlo ex æquo. sioris. Etiam ex flammis aliæ aliis sunt pelluciNeque enim legitur solum, "solem et lunam æternos diores. Idque accidit vel ex natura corporis inflamet fideles testes in cœlo esse," sed et illud, "genera- mati, vel ex copia. Nam flamma sevi aut ceræ tiones advenire et migrare, terram autem in æternum magis luminosa est, et (si ita loqui licet) magis manere." De natura autem labili et caduca utrius- ignea, at flamma spiritus vini magis opaca, et tanque uno simul oraculo conclusum est: "cœlum et quam aërea, præsertim si in parva sit quantitate, ut terram pertransire; "verbum autem Domini non flamma seipsam non inspisset. At nos hujus rei pertransire." Deinde, si quis adhuc instet, negari etiam experimentum fecimus; videlicet accipientes tamen non posse, quin in ipsa superficie orbis ter- candelam ceream, eamque in situla erigentes (situla rarum, et partibus proximis, infinitæ fiant mutationes, idcirco usi metallica, ut corpus candelæ a flamma, in cœlo non item; huic ita occurrimus; nec nos quæ circumfundenda erat, posset muniri) situlam hæc per omnia æquare, et tamen si regiones (quas vero in patera, ubi erat parum spiritus vini, collovocant) superiorem et mediam aëris, pro superficie cantes, tumque primo candelam, deinde spiritum aut interiore tunica cœli accipiamus, quemadmodum vini accendentes; ubi facile erat cernere flammam spatium istud apud nos, quo animalia, plantæ, et candela coruscantem et candidam per medium mineralia continentur, pro superficie vel exteriore flammæ spiritus vini infirmæ et vergentis ad diaphatunica terræ accipimus; et ibi quoque varias et num. Atque pari ratione cernuntur sæpius per multiformes generationes inveniri. Itaque tumultus cœlum trabes lucidæ lucem manifestam ex se præfere omnis, et conflictus, et perturbatio in confiniis bentes, et tenebras noctis insigniter illustrantes; per tantum cœli et terræ locum habere videtur; ut in quarum corpora tamen datur conspicere astra. rebus civilibus fit, in quibus illud frequenter usu Attamen ista inæqualitas stellæ et ætheris interstelvenit, ut duorum regnorum fines continuis incursioni- laris non bene definitur per tenue et densum, ut stella bus et violentiis infestentur, dum interiores utriusque scilicet sit densior, æther tenuior. Nam generaliter regni provinciæ diutina pace fruuntur, et bellis tan- hic apud nos flamma aëre est corpus subtilius, magis, tum gravioribus et rarioribus commoventur. Quod inquam, expansum, et minus habens materiæ pro vero ad illam alteram partem heterogeneæ cœlestium spatio quod occupat; quod etiam in cœlestibus obattinet (prout asseritur ab Aristotele) quod calida tinere probabile est. Durior vero est error, si stellam non sint, ne forte sequatur conflagratio Heracliti, sphæræ partem esse intelligant veluti clavo fixam, sed quod calefaciant per accidens, conterendo et et æthera stellæ deferens. Hoc enim fictitium quiddiverberando aërem, nescimus quid sibi velit hujus- dam est, quemadmodum et orbium contiguatio illa modi desertor experientiæ, idque contra consensum quæ describitur. Nam corpus stellæ in cursu suo veterum. Sed in illo minime novum est, ut unum aut æthera secat, aut ut æther ipse rotat simul aliquid ab experientia abripiat, et statim naturæ in- æqualiter. Si enim inæqualiter rotet, etiam stellam sultet, pusillanimus simul et audax. Verum de hoc secare æthera necesse est. Fabrica autem illa ormox dicemus in quæstione, utrum astra sint veri bium contiguorum, ut concavum exterioris orbis ignes? fusius vero et accuratius in consiliis nostris recipiat convexum interioris, et tamen, propter læcirca historiam virtutum, ubi origines et cunabula vorem utriusque, alter alterum in conversionibus suis, calidi et frigidi tractabimus, mortalibus adhuc in- licet inæqualibus, non impediat, realis non est; cum cognita et intacta. Atque quæstio de heterogenea perpetuum et continuum sit corpus ætheris, quemcœlestium ad hunc modum proposita sit. Damnare admodum et aëris ; et tamen quia magna reperiatur enim sententiam Aristotelis absque comperendina- in utroque corpore diversitas, quatenus ad raritatem tione res fortasse postulat, sed nostrum non patitur et alia, regiones ipsorum docendi gratia rectissime institutum. distinguantur. Itaque recipiatur sexta quæstio secundum hanc nostram explicationem. Sequitur quæstio altera nec ea simplex; de substantia ipsorum astrorum. Primo enim quæritur, An sint alii globi sive massæ ex materia solida et compacta, præter ipsam terram? Sana enim mente proponitur ea contemplatio in libro de facie in orbe lunæ, non esse verisimile, in dispersione materiæ naturam quicquid compacti corporis erat in unicum terræ globum conclusisse, cum tantus sit exercitus globorum ex materia rara et explicata. Huic vero cogitationi tam immoderate indulsit Gilbertus (in quo tamen habuit præcursores vel duces potius nonnullos ex antiquis) ut non solum terram et lunam, sed complures alios globos, solidos et opacos, per expansionem cœli inter globos lucentes, sparsos asserat. Neque opinio ejus hic stetit, sed et globos illos lucentes ad aspectum, nimirum solem et clarissima quæque astra, ex materia quapiam solida, licet magis splendida et æquali, constitui existimavit, lucem primitivam cum

Altera proponitur quæstio, Quale sit contentum spatiorum insterstellarium? Illa enim aút vacua sunt, quod Gilbertus sensit, aut repleta corpore, quod sit ad astra instar aëris ad flammam; quod familiariter accedit ad sensum; vel repleta corpore homogeneo cum ipsis astris, lucido et quodammodo empyreo, sed secundum minus, lucis scilicet non tam præfulgidæ et vibrantis: id quod sibi velle videtur recepta opinio, quod stella sit pars densior sphæræ

suæ.

Nihil autem officit quo minus lucidum sit diaphanum ad transmittendam lucem magis fortem. Nam acute notavit Telesius etiam aërem communem continere aliquid in se lucis, eo usus argumento, quod sint quædam animalia, quæ noctu vident, quorum scilicet visus ad tenuem hujusmodi lucem recipiendam et fovendam sit proportionatus. Nam actum lucis absque ulla luce, vel ex ipsa spiritus visivi luce interna fieri minus credibile esse. Sed et flamma ipsa diaphana conspicitur, etiam ad transmittendam

et

[ocr errors]

lumine, quod ejus censetur imago, confundens, (nam | cernitur eadem specie tanquam reliquus æther: et et nostrum mare ex sese lucem ad distans propor-stellulæ illæ erraticæ circa Jovem a Galilæo (si fides tionatum ejaculari censuit,) nullam autem congloba- constet) repertæ, merguntur ad visum nostrum in tionem agnovit Gilbertus, nisi in materia solida, cujus pelago illo ætheris, tanquam insulæ minores et non corpora illa circumfusa rara et tenuia, effluvia quæ- conspicuæ; similiter et illæ stellulæ, quarum glomedam tantum essent, et tanquam defectiones; ratio effecit galaxiam, si singulæ sparsim, non condeinde vacuum. Verum diligentissimi cujusque et gregatæ confertim, collocatæ essent, prorsus conspecmaxime sobrii investigatoris naturæ animum per- tum nostrum effugerent; quemadmodum et comstringere posset cogitatio illa de luna, quod sit ex plures aliæ, quæ noctibus serenis, præsertim per materia solida. Nam et lucem reverberat, nec lucem hiemem, micant; etiam nebulosæ illæ stellæ sive transmittit, et propriæ lucis tanquam expers est, et foramina ad præsepe jam distinctæ per specilla nuplena est inæqualitatis; quæ omnia solidorum sunt. merantur; quin per eadem specilla in fonte lucis Videmus enim æthera ipsum et aërem, quæ tenuia omnium purissimo (solem dicimus) macularum, et sunt corpora, solis lucem excipere, sed minime re- opaci, et inæqualitatis scrupulus nonnullus objectus flectere, quod luna facit. Solis vero radiorum is est esse videtur. Quod si nihil aliud, certe gradatio vigor, ut densas admodum nubes, quæ materiæ sunt ipsa inter astra cœlestia quoad lucem, a clarissimis aqueæ, trajicere et penetrare possit; lunam tamen descendens et pertingens ad obscura et caliginosa, neutiquam. At lux lunæ ipsius in eclipsibus aliqui- | eo rem deducit, ut fidem faciat posse esse et globos bus cernitur nonnulla licet obscura; in noviluniis omnino opacos. Minor enim gradus esse videtur a autem et ætatibus lunæ, nulla, præter partem irra- stella nebulosa ad opacam, quam a stella clarissima diatam a sole. Porro, flammæ impuræ et fæculentæ ad nebulosam. Aspectus autem noster plane fallitur (ex quo genere substantiæ Empedocles constare et circumscribitur. Quicquid enim spargitur in lunam opinatus est) sunt certe inæquales, sed tamen cœlo, neque habet magnitudinem insignem, atque eæ inæqualitates non locantur, sed mobiles plerum- etiam lucem vividam et fortem, latet, nec faciem que sunt; cum maculæ in luna constantes putentur. coli mutat. Neque vero imperiti cujusquam aniAccedit quoque quod maculæ illæ etiam suas subin- mum percellat, si in dubium veniat utrum globi ex æqualitates habere deprehendantur per specilla materia compacta pensiles sisti possint. Nam et optica, ut jam plane multipliciter figurata reperiatur terra ipsa in medio aëris, rei mollissimæ, circumfusi luna, et selenographia illa sive typus lunæ, quem pensilis natat: et magnæ nubium aquosarum moles animo agitabat Gilbertus, jam ex Galilæi et aliorum et grandinis congeries hærent in regionibus aëris, et industria præsto esse videatur. Quod si luna ex inde magis dejiciuntur, quam descendunt, antequam materia quapiam solida constitui possit ut terræ terræ vicinitatem persentiscant. Itaque optime noaffinis, aut fæx cœli (hujusmodi quædam jactantur) tavit Gilbertus, corpora gravia post longam a terra videndum rursus an illa sit in hoc genere sola. Nam distantiam motum versus inferiora paulatim exuere, et Mercurius quandoque repertus est in conjunctione utpote qui a nullo alio corporum appetitu, quam illo solis, tanquam macula quædam, sive pusilla eclipsis. coëundi et se congregandi ad terram (quæ est corAt maculæ illæ nigricantes, quæ in hemisphærio porum cum iisdem connaturalium massa) ortum haantarctico inveniuntur, suntque fixæ, non secus ac bet, atque intra orbem virtutis suæ terminatur. Nam galaxia, majorem injiciunt dubitationem de globis quod de motu ad terræ centrum asseritur, esset proopacis, etiam in partibus cœli sublimioribus. fecto virtuosum genus nihili, quod tanta ad se rapequod illud in causa sit, quia cœlum in illis locis sit ret; neque corpus nisi a corpore patitur. Itaque tenue et tanquam perforatum, id minus verisimile quæstio ista de globis opacis et solidis, licet nova et est; propterea quod hujusmodi decrementum et ad opiniones vulgares durior recipiatur; atque una tanquam privatio rei visibilis ex tanta distantia conjungatur quæstio illa vetus, nec tamen decisa, Quæ visum nostrum nullo modo percutere possit, cum ex astris lucem promant primitivam, atque ex sese? etiam reliquum corpus ætheris invisibile sit, nec et Quæ rursus ex illustratione solis, quarum altera nisi per comparationem ad corpora stellarum cerna- consubstantialia videntur soli, altera lunæ? Denique tur. omnem inquisitionem de diversitate substantiæ astrorum ad invicem, quæ multifaria videtur, cum alia rutila, alia plumbea, alia candida, alia splendida, alia nebulosa manifesto et constanter cernantur, ad septimam quæstionem intelligimus referri. Altera quæstio ea est, An astra sint veri ignes? quæ tamen quæstio desiderat prudentiam quandam intelligendi. Aliud est enim dicere, astra esse veros ignes; aliud, astra (sint licet veri ignes) cunctas exercere vires atque easdem edere actiones, quas ignis communis. Neque propterea ad ignem aliquem notionalem aut phantasticum deveniendum est, qui nomen ignis retineat, proprietates abneget. Nam et noster ignis, si in tali quanto, quale est quantum astri, in æthere collocaretur, differentes daturus fuerit operationes ab iis, quæ reperiuntur hic apud nos; cum entia longe diversas nanciscantur virtutes, et ex quanto

Nam

Illud fortasse magis probabile foret, nigrores illos luminis imputare, quia rariores inveniuntur stellæ circa eam partem cœli, quemadmodum circa galaxiam crebriores; ut alter locus continenter luminosus videatur, alter umbrosus. Magis enim committi videntur ignes cœlestes in antarctico hemisphærio, quam in nostro; majores siquidem stellas habeat, sed pauciores, et spatia interstellaria majora. Verum ipsa traditio de maculis illis non admodum fida est, saltem non tam magna circa eam observationem adhibita est diligentia, ut consequentiæ inde | deduci adhuc debeant. Illud magis premit inquisitionem præsentem, quod possint esse plures globi opaci per æthera sparsi, qui omnino non cernuntur. Nam et luna ipsa in primis ortibus, quatenus illustratur a sole, visum sane ferit, cornu et labro illo tenui circuli extimi, in profundo autem minime, sed

[ocr errors]
« PreviousContinue »